วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๑๑๕

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์,  กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ความรู้จักประมาณ/การยึดความพอดี*

   มัตตัญญุตา หมายถึงความรู้จักประมาณ คือรู้จักความพอดีนั่นเอง การยึดความพอดีก็คือเลือกเดินทางสายกลางหรือมัชฌิมาปฏิปทา คำถามที่ตามมาก็คือมีเกณฑ์อะไรเป็นเครื่องวัดความพอดีหรือทางสายกลาง ทางสายกลางในพระพุทธศาสนาไม่ได้ถูกกำหนดด้วยเหตุผลหรือความพอใจของแต่ละคน มิฉะนั้น ทางสายกลางจะแตกต่างกันไปตามข้อกำหนดหรือความพอใจของแต่ละคน

          ทางสายกลางในพระพุทธศาสนา มีเกณฑ์การวัดที่แน่นอนซึ่งทำให้ทุกคนยึดถือทางสายกลางเดียวกันเป้าหมายเป็นเกณฑ์กำหนดวัดทางสายกลางในพระพุทธศาสนา ในเรื่องอริยสัจ ๔ คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค นิโรธคือเป้าหมายเรียงไว้ก่อนมรรคคือทางสายกลางที่เป็นเช่นนั้นเพราะมรรคหรือทางสายกลางเป็นทางลัดสั้นที่สุดที่นำไปสู่นิโรธหรือเป้าหมายซึ่งเหมือนกับการกำหนดทางสายกลางในการยิงธนู ในการแข่งขันยิงธนูจะมีเป้าธนูเป็นวงกลมซ้อนกันหลายวง เป้าหมายที่ต้องการยิงคือจุดเล็กตรงกลางวงกลมด้านในสุด จุดใจกลางของเป้าเป็นตัวกำหนดทิศทางการแล่นไปของลูกธนู ถ้ายิงสูงเกินไปลูกธนูไม่เข้ากลางเป้า หรือยิงต่ำเกินไปลูกธนูก็ไม่เข้ากลางเป้า ยิงเอียงซ้ายหรือขวาเกินไปลูกธนูก็ไม่เข้ากลางเป้า ลูกธนูต้องแล่นไปที่จุดกลางเป้า นั่นคือทางสายกลางเป้าหมายจึงเป็นเครื่องวัดทางสายกลาง

          ดังกรณีที่นิโรธหรือนิพพานเป็นเป้าหมายที่กำหนดให้มรรคมีองค์แปดเป็นทางสายกลางระหว่างที่สุดโต่งสองด้านคือ
          (๑) กามสุขัลลิกานุโยค คือการปรนเปรอตนเองด้วยกามสุข
          (๒) อัตตกิลมถานุโยค คือการทรมานตนเองให้ลำบาก

          ชาวพุทธทุกคนผู้ปรารถนานิพพานต้องดำเนินตามมรรคมีองค์แปดนี้เท่านั้น ทางสายกลางในพระพุทธศาสนาจึงไม่ได้ขึ้นอยู่กับเหตุผลส่วนตัวหรือความชอบใจของแต่ละคน สัตบุรุษย่อมทราบความพอดีหรือทางสายกลางในกิจการที่กระทำโดยอาศัยการกำหนดเป้าหมายให้ชัดก่อน เปรียบเหมือนการสอยมะม่วงบนต้นที่สูงสามวา ผู้สอยต้องใช้ไม้สอยที่ยาวสามวาจึงจะสอยได้พอดี

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องสัปปุริสธัมมกถา ว่าด้วยธรรมของคนดี
   สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระเมธีธรรมาภรณ์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
   รับพระราชทานถวายในการที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ภูมิพลอดุลยเดชมหาราช
   เสด็จฯ ในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศลสัตตมวารศพนายภาวาส บุนนาค
   ณ ศาลาบัณณรศภาค วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม
   เมื่อวันพุธ ที่ ๒๗ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๗