วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๘๘

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์, กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

                                                           แก่นของพระศาสนา*

         เป้าหมายสูงสุดของพรหมจรรย์ในพระศาสนานี้มุ่งความหลุดพ้นทุกข์เป็นสำคัญ ดังที่พระพุทธเจ้าประทานการอุปสมบทแก่ท่านโกณทัญญะผู้ได้ดวงตาเห็นธรรมด้วยเอหิภิกขุอุปสัมปทา เป็นพระสังฆรัตนะรูปแรกในพระพุทธศาสนา พระวาจาที่ประทานอุปสมบทนั้นทรงเปล่งว่า เอหิ ภิกฺขุ สฺวากฺขาโต ธมฺโม จร พฺรหฺมจริยํ สมฺมาทุกฺขสฺส อนฺตกิริยาย จงเป็นภิกษุมาเถิด ธรรมอันเรากล่าวไว้ดีแล้ว เธอจงประพฤติพรหมจรรย์เพื่อกระทำที่สุดแห่งทุกข์โดยชอบเถิด

          พระพุทธดำรัสนี้ระบุถึงเป้าหมายของการเข้าสู่เพศพรหมจรรย์ว่าเพื่อกระทำที่สุดแห่งทุกข์โดยชอบ ดังคำกล่าวขอบรรพชาอุปสมบทในประเทศไทยส่วนใหญ่ใช้คำว่า สพฺพทุกฺขนิสฺสรณนิพฺพานสจฺฉิกรณตฺถาย เพื่อออกจากทุกข์ทั้งปวงและทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพาน ดังนั้น ความหลุดพ้นทุกข์เป็นเป้าหมายสูงสุดของพุทธบริษัท ไม่ว่าจะเป็นภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา การถวายทาน รักษาศีลและปฏิบัติกรรมฐานเพื่ออะไรไม่ใช่เพื่อลาภเพื่อเกียรติยศ แต่เพื่อความดับทุกข์ ดังที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงอธิบายไว้ในมหาสาโรปมสูตรว่า บุคคลที่เข้าสู่พระศาสนานี้ก็เหมือนคนที่ตามแสวงหาแก่นไม้ แก่นพระศาสนาเหมือนแก่นไม้ แต่บางคนแสวงหาจนเหนื่อยอ่อนก็หยิบผิดแทนที่จะได้แก่น ไปได้กิ่งและใบเป็นต้น

          พระพุทธเจ้าทรงแสดงว่าผู้เข้ามาสู่พระศาสนาบางคน อยากจะได้แก่นพระศาสนาแต่หาไม่พบ เหมือนคนเข้าป่าหาแก่นไม้ไปพบกิ่งและใบ ก็นำกิ่งและใบกลับบ้านบอกว่านี่แหละคือแก่นไม้ บุคคลบางคนเข้ามาสู่พระพุทธศาสนา ได้ถวายทาน รักษาศีล เป็นต้น ได้รับการยกย่องว่าเป็นคนดีมีศีลธรรมเคร่งครัด ปรากฏว่าเขาพอใจอยู่กับการยกย่องนั้นไปเที่ยวอวดชาวบ้านว่า ฉันเคร่งศาสนารู้ธรรมะดี ฟังมาทุกเรื่องทุกกัณฑ์ เขาพอใจอยู่แค่นั้น เรียกว่าได้กิ่งและใบ ผู้ที่เข้ามาสู่พระศาสนาแล้วติดอยู่กับลาภสักการะ เกียรติยศชื่อเสียง แม้กระทั่งสมณศักดิ์ โดยไม่พัฒนาตนเองต่อไป เรียกว่า ติดอยู่ที่กิ่งและใบของพระศาสนา
          มีบางคนไม่ติดอยู่ที่กิ่งและใบ เขาเข้าป่าไปแสวงหาแก่นไม้ แต่ไปติดอยู่ที่สะเก็ดของต้นไม้ ไม่พัฒนาต่อจากนั้น คือบางคนไม่ติดในลาภสักการะ มุ่งรักษาศีล ๕ ศีล ๘ ศีล ๑๐ ศีล ๒๒๗ ตามฐานานุรูป รักษาศีลโดยเคร่งครัดแล้วหยุดอยู่แค่นั้นเอาศีลไปข่มคนอื่นว่า เรารักษาศีลครบทุกข้อ คุยข่มคนที่รักษาศีลไม่ครบ ถ้าแต่งชุดขาวรักษาศีลอุโบสถด้วยก็ยิ่งจะโชว์ว่าเราเคร่งกว่า บางคนไม่ทานเนื้อสัตว์ก็อวดความเป็นมังสวิรัติของตน คนที่หยุดอยู่แค่นี้เรียกว่า ติดอยู่ที่สะเก็ดของพระศาสนา
          บางคนไปไกลกว่านั้น ไม่ติดอยู่ที่สะเก็ดของต้นไม้ เขาแสวงหาต่อไปจนไปพบเปลือกของต้นไม้ เปลือกของต้นไม้ในพระศาสนาคือสมาธิการปฏิบัติสมถกรรมฐานทำให้เกิดสมาธิ บางคนนำเอาเรื่องการปฏิบัติสมถกรรมฐานไปคุยข่มคนอื่น เอาจุดเด่นของสำนักตัวเองไปข่มสำนักอื่น นี่เรียกว่า ติดอยู่ที่เปลือกของพระศาสนา
          บางคนไม่ติดอยู่ที่เปลือกของต้นไม้แต่แสวงหาต่อไปจนพบกระพี้ของต้นไม้ซึ่งเป็นเนื้อไม้ที่ยังไม่แข็ง มันอยู่ระหว่างเปลือกและแก่น กระพี้ของพระศาสนาคือญาณทัสสนะ หมายถึง อภิญญา ๕ ผู้เจริญสมถกรรมฐานแล้วมีจิตบริสุทธิ์ได้ฤทธิ์ได้ปาฏิหาริย์ เช่น มีตาทิพย์ หูทิพย์ตั้งตัวเป็นเกจิอาจารย์ปลุกเสกของขลัง นี่เรียกว่า ติดอยู่ที่กระพี้ของพระศาสนา

          ถามว่า แก่นของพระศาสนาคืออะไร
          ตอบว่า แก่นของพระศาสนา คือ เจโตวิมุตติ คือ หลุดพ้นจากความทุกข์ พระโสดาบันเข้าสู่กระแสที่นำไปยังเจโตวิมุตติ ด้วยการได้ดวงตาเห็นธรรมหรือว่าธรรมจักษุ ซึ่งเกิดแก่พระอัญญาโกณทัญญะเมื่อฟังปฐมเทศนาของพระพุทธเจ้าจบลงดวงตาเห็นธรรมในที่นี้สรุปเป็นภาษาบาลีว่า ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมํ แปลความว่า สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งปวง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดวงตาเห็นธรรมย่อมหยั่งเห็นความเกิดดับของสรรพสิ่ง คือเห็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ว่าสิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ สิ่งใดเป็นทุกข์ สิ่งนั้นเป็นอนัตตา ไม่มีแก่นสาร

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องสาโปมกถา ว่าด้วยแก่นศาสนา
สมัยดำรงสมณศักดิ์ ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยรู ธมมฺจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดง ณ วัดชลประทานรังสฤษฎ์ เมื่อวันที่ ๑๗ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐