วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๙๐

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์, กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

                                                      พิธีมหาปวารณา*

         พระสงฆ์ทำพิธีมหาปวารณา ทำกันในหมู่สงฆ์ ในวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ วันนี้พระสงฆ์ท่านเปิดโอกาสให้ว่ากล่าวตักเตือนซึ่งกันและกัน โดยปรารภว่า อยู่ร่วมกันมา ๓ เดือนในพรรษา ย่อมจะรู้เห็นข้อบกพร่องซึ่งกันและกัน ก็จะได้มีการแนะนำว่ากล่าวตักเตือนกัน ก่อนที่จะแยกย้ายกันเมื่อออกพรรษา

          เหตุเกิดของเรื่องนี้มีอยู่ว่า ในสมัยพระพุทธเจ้านั้นมีพระภิกษุสงฆ์กลุ่มหนึ่งอยู่จำพรรษาร่วมกัน ออกพรรษาแล้วไปเฝ้าพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าทรงถามว่าอยู่จำพรรษาเรียบร้อยปกติดีอยู่หรือ พระกลุ่มนั้นกราบทูลว่าเรียบร้อยดีไม่มีการทะเลาะเบาะแว้งกัน เพราะที่อยู่จำพรรษาไม่พูดกันโดยทำกติกาตกลงกันว่าในพรรษานี้เราไม่พูดไม่คุยกัน เพราะถ้าพูดถ้าคุยกันแล้วจะทะเลาะกัน ใครไปบิณฑบาตกลับมาก่อนก็ตั้งน้ำเอาไว้ ปูอาสนะ มาทีหลังก็จัดอาหาร ใครฉันเสร็จก็ล้างถ้วยล้างชามอะไรอย่างนี้ทำกติกากันอย่างนี้ ไม่พูดกันตลอดพรรษาออกพรรษาแล้วไปเฝ้าพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าตรัสถามว่าทำไมจึงไม่ทะเลาะกัน กราบทูลว่าเพราะไม่พูดกัน พระพุทธเจ้าแทนที่จะทรงชื่นชมยกย่องว่าเป็นนวัตกรรมใหม่วิธีการใหม่ๆ วิธีการป้องกันการทะเลาะกันคือไม่พูดกัน

          พระพุทธเจ้าแทนที่จะยกย่องก็ตรัสว่า อยู่อย่างนั้น เป็นสงครามเย็น เป็นความเงียบที่รอวันปะทุ ไม่พอใจกันก็ไม่พูดแล้ววันดีคืนดีเกิดระเบิดตูมขึ้นมาก็ไม่สงบเพราะฉะนั้นการอยู่อย่างนั้น เขาเรียกว่าอยู่อย่างปศุสัตว์ วัว ควายไม่พูดกันไปเลียนแบบวัว ควาย ทำไมเล่า เป็นมนุษย์มีสติปัญญา ต้องว่ากล่าวตักเตือน ต้องพูดกันได้ ไปปิดปากไม่ให้พูดกันอย่างนั้น ท่านเรียกว่า มูควัตร แปลว่า ข้อปฏิบัติของคนใบ้ฉะนั้น อย่าได้ปฏิบัติอย่างนั้น ผู้ที่จะได้รับประโยชน์จากพระก็ไม่ได้

          พระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า ถ้าอย่างนั้น เราจะบัญญัติให้เธอทั้งหลายได้มีโอกาสในการแสดงความรู้สึกออกมา ถ้าเห็นว่าใครไม่ถูกต้อง ไม่ชอบมาพากล ถ้าสงสัยให้ว่ากล่าวตักเตือนกันได้

          การว่ากล่าวตักเตือนนั้นทำเป็นพิธีในวันมหาปวารณา ซึ่งตรงกับวันนี้ โดยพระสงฆ์จะปวารณากันเป็นภาษาบาลี ที่พระพุทธเจ้าบัญญัติไว้ ว่า สงฺฆมฺภนฺเต ปวาเรมิ เป็นต้น แปลว่า ท่านเจ้าข้า ข้าพเจ้าขอปวารณาต่อพระสงฆ์ ด้วยได้เห็นก็ดี ได้ยินก็ดี สงสัยก็ดี ขอท่านจงว่ากล่าวตักเตือนข้าพเจ้าด้วยความอนุเคราะห์ เมื่อข้าพเจ้าเห็นว่าผิดพลาดก็จะแก้ไขปรับปรุงตัวเอง

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องปวารณากถา ว่าด้วยการปวารณา
สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์(ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดงในวันออกพรรษา ณ พระอุโบสถวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๗ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐