วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๙๑

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์, กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

                                                            ทางสายกลาง*

         คำว่าทางสายกลางเริ่มต้นด้วยคำว่า สัมมา แปลว่าชอบ ซึ่งตรงข้ามกับคำว่า มิจฉาแปลว่าผิด เช่น มิจฉาทิฏฐิ เห็นผิด คือเห็นว่าบุญไม่มี บาปไม่มี นรกไม่มี สวรรค์ไม่มีพ่อแม่ไม่มีบุญคุณ อย่างนี้เป็นมิจฉาทิฏฐิ ทางสายกลางเป็นสัมมาทิฏฐิ คือเห็นชอบว่าบุญมี บาปมี นรกมี สวรรค์มี พ่อแม่มีบุญคุณ บางคนหัวหมอบอกว่าทางสายกลางคือเชื่อครึ่งไม่เชื่อครึ่งว่ามีบุญ มีบาป ตอนไหนจะโกงบ้านโกงเมืองก็ไม่เชื่อเรื่องบุญบาปตอนไหนอยากจะทำดีก็เชื่อเรื่องสวรรค์ แต่ไม่เชื่อเรื่องนรก ทางสายกลางที่รวมทั้งบุญและบาปไว้ด้วยกันอย่างนี้ใช้ไม่ได้

          มีนักล่ายาอายุวัฒนะสามคน เข้าไปในป่าลึกเพื่อที่จะไปหายาอายุวัฒนะ กินแล้วอายุยืนเป็นอมตะไม่ตาย พวกเขาเข้าไปในถ้ำแห่งหนึ่ง ถ้ำนี้เล็กมาก มีป้ายเขียนไว้ที่ประตูทางเข้าว่า ยาอายุวัฒนะ เทวดาปรากฏองค์ที่หน้าถ้ำบอกว่าเข้าได้ทีละคน ห้ามเข้าพร้อมกัน ให้จับไม้สั้นไม้ยาวว่าใครจะได้เข้าไปก่อน ปรากฏว่าคนแรกที่ชนะ เข้าไปในถ้ำแล้วพบน้ำมันหยดมาจากเบื้องบน เป็นหินย้อยแล้วก็ลงไปขังเป็นแอ่งน้ำสองหลุม น้ำมีมากพอสมควรมีถ้วยวางอยู่ แต่มีคนนอนตายกระดูกขาวอยู่แถวนั้นก่อนเข้าถ้ำเทวดาได้บอกเป็นปริศนาว่า ในแอ่งน้ำสองหลุมนี้ หลุมหนึ่งเป็นยาอายุ
วัฒนะกินแล้วอายุยืน อีกหลุมหนึ่งเป็นยาพิษกินแล้วตาย ไม่มีใครรู้ว่าอันไหนเป็นหลุมยาอายุวัฒนะ อันไหนเป็นหลุมยาพิษ
          คนแรกไปถึงก็เสี่ยงเลย โยนหัวโยนก้อยตักดื่ม เขาดิ้นน้ำลายฟูมปากตายอยู่ตรงนั้น
          คนที่สองเข้ามาแล้วเห็นคนแรกตาย คิดว่าเราถือทางสายกลางด้วยการผสมน้ำอย่างละครึ่งโดยเอาน้ำจากหลุมซ้ายครึ่งหนึ่ง จากหลุมขวาอีกครึ่งหนึ่งผสมกัน พอเขาดื่มน้ำที่ผสมกันอย่างนั้นแล้วก็ตายเหมือนกัน เพราะมันมียาพิษผสมอยู่ด้วย และเขาก็อ้างว่านี่คือมัชฌิมาปฏิปทาเป็นทางสายกลาง
          คนที่สามพกตะเกียบงาช้างมาจากเมืองจีนเข้าไปด้วย เขาใช้ตะเกียบนั้นจุ่มลงไปในหลุมแล้วยกขึ้นมา ถ้าตะเกียบเป็นสีดำแสดงว่าเป็นหลุมที่มียาพิษ ถ้าตะเกียบมีสีปกติแสดงว่าเป็นหลุมที่ไม่มียาพิษ น้ำในหลุมนั้นเป็นยาอายุวัฒนะ ดื่มได้
          ถามว่า ในสามคนนี้ คนไหนปฏิบัติทางสายกลางที่แท้จริง คนที่สองใช่หรือไม่คนแรกโยนหัวโยนก้อยเสี่ยงดวง จึงไม่พ้นความตายคนที่สอง ทางสายกลางหมายถึงอยู่กึ่งกลางระหว่างสุดโต่งทั้งสองข้าง โดยนำทั้งสองส่วนมาผสมกันอย่างละครึ่ง เอาด้นหนึ่งมาผสมกับอีกด้านหนึ่งก็กินยาพิษ แม้จะนิดเดียวก็ตายได้
          คนที่สามเลือกถูกยาอายุวัฒนะจริงๆ แล้วดื่มเข้าไปแล้วอายุยืน เขาเลือกด้วยปัญญา คนที่สามมีท่าทีแบบชาวพุทธ ทางสายกลางเป็นทางลัดสั้นที่สุดไปสู่เป้าหมายเปรียบเหมือนการเลือกยาอายุวัฒนะได้อย่างถูกต้อง ทางสายกลางเป็นวิถีแห่งปัญญา เราต้องรู้ว่าอะไรเป็นสัมมา ซึ่งแปลว่าถูกต้องก่อน จึงจะเลือกสิ่งนั้นได้ เหมือนคนที่รู้ว่าหลุมน้ำไหนเป็นยาอายุวัฒนะก่อนจึงเลือกดื่มน้ำจากหลุมนั้นเพราะฉะนั้นพระพุทธเจ้าจึงสอนว่า คนจะรักษาศีลต้องรู้ว่าศีลดีอย่างไรก่อน เมื่อรู้ว่าศีลดีจึงรักษาศีล ความรู้นี้เรียกว่าสัมมาทิฏฐิ ฉะนั้นรักษาศีลต้องมีสัมมาทิฏฐิความเห็นชอบนำหน้า เมื่อเห็นชอบว่าศีลดี เราจึงรักษาศีล
          รวมความว่า ทางสายกลางเป็นทางแห่งปัญญาที่เริ่มต้นด้วยความรู้ที่ถูกต้องว่าอะไรเป็นความดี จากนั้นจึงคิดดี พูดดี และทำดี ตามกันมาเป็นขบวน กล่าวคือความรู้ที่ถูกต้องเป็นสัมมาทิฏฐิ การคิดดีเป็นสัมมาสังกัปปะ การพูดดีเป็นสัมมาวาจา และการทำดีเป็นสัมมากัมมันตะ องค์แห่งมรรค ๘ เกิดขึ้นเป็นกระบวนธรรมอย่างนี้

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องมัชฌิมาปฏิปทากถา ว่าด้วยทางสายกลาง
สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดง ณ พระอุโบสถวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
เมื่อวันที่ ๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๒