วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๙๒

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์, กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

                                                          ศรแห่งความทุกข์*

         มนุษย์ทุกคนต้องประสบทุกขเวทนาทางกายเช่น ความหิว ความเจ็บปวด และความเจ็บป่วย ดังที่พระพุทธเจ้าทรงสอนให้คนเราพิจารณาเนืองๆ ว่า พฺยาธิธมฺโมมฺหิ เรามีความเจ็บไข้เป็นธรรมดา พฺยาธึ อนตีโต เราล่วงความเจ็บไข้ไปไม่ได้ การที่พระพุทธองค์ทรงสอนให้ใช้โยนิโสมนสิการพิจารณาโดยแยบคายเช่นนี้ ก็เพื่อช่วยให้เรารู้จักเตือนตนเองในเวลาเจ็บไข้ว่า ขอให้เป็นเพียงความเจ็บป่วยทางกายเท่านั้น อย่าได้มีความเจ็บป่วยทางใจด้วยเลย แต่บุคคลบางคนทำใจโดยแยบคายเช่นนี้ไม่ได้ เมื่อต้องเจ็บป่วยทางกายซึ่งเหมือนถูกแทงด้วยลูกศรดอกที่ ๑ เขารู้สึกทรมานใจที่ตนเองต้องมาเจ็บป่วยทางกาย ความทุกข์ทรมานใจนั้นเป็นลูกศรดอกที่ ๒ ซึ่งเท่ากับเพิ่มความทุกข์ให้กับตัวเองมากยิ่งขึ้น พระพุทธเจ้าทรงสอนให้รู้จักปล่อยวาง เพื่อจำกัดความทุกข์ทรมานให้อยู่ที่ร่างกายโดยไม่ลุกลามไปเป็นความทุกข์ใจนั่นคือเมื่อถูกลูกศรดอกที่ ๑ คือความทุกข์กายทิ่มแทงแล้วก็ไม่ควรซ้ำเติมตัวเองด้วยลูกศรดอกที่ ๒ ด้วยการสร้างความทุกข์ใจให้กับตัวเองดังนั้น ผู้มีปัญญาเมื่อมีอาการเจ็บป่วยทางกายพึงถือปฏิบัติ เช่นเดียวกับสมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ เมื่อทรงพระประชวรหนัก ทรงให้พระอาลักษณ์เขียนพระคาถาลาพระสงฆ์ เป็นภาษาบาลีตามที่ทรงบอกจนจบแล้วให้ส่งไปถวายพระสงฆ์ที่วัดราชประดิษฐ์พร้อมคำแปลเป็นภาษไทยมีข้อความลงท้ายว่า

                                               อาตุรสฺมึปิ เม กาเย      จิตฺตํ น เหสฺสตาตุรํ
                                               เอวํ สิกฺขามิ พุทฺธสฺส     สาสนานุคตึ กรํ
          แปลความว่า แม้เมื่อกายของข้าพเจ้ากระสับกระส่ายอยู่ จิตใจของข้าพเจ้าจักไม่กระสับกระส่าย ข้าพเจ้าทำตามคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ศึกษาอยู่ด้วยประการดังนี้
          ดังนั้น การทำจิตใจให้ผ่องใสจะช่วยให้จิตใจของเราแจ่มใส แม้ในสถานการณ์ที่สับสน เพราะต้องกระทบกับโลกธรรม ๘ ประการ คือ มีลาภ เสื่อมลาภ มียศเสื่อมยศ สรรเสริญ นินทา สุข ทุกข์ ดังภาษิตอุทานธรรมที่ว่า

                    สุขและทุกข์อยู่ที่ใจมิใช่หรือ
                    ถ้าใจถือก็เป็นทุกข์ไม่สุกใส
                    ถ้าไม่ถือก็ไม่ทุกข์พบสุขใจ
                    เราอยากได้ความสุขหรือทุกข์นา

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องโอวาทปาฏิโมกขกถา ว่าด้วยหัวใจพระพุทธศาสนา
สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดงในการที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ
เสด็จพระราชดำเนินทรงสดับพระธรรมเทศนาเนื่องในวันมาฆบูชา
ณ พระอุโบสถวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
วันอาทิตย์ที่ ๒๘ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๓