วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๙๖

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์, กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

                                                                 ดวงตาเห็นธรรมะ*

         ภิชฺชนธมฺมํ ภินฺนํ สิ่งที่จะต้องแตกสลายไปเป็นธรรมดามันได้แตกไปแล้ว เพราะเหตุที่เมื่อจะต้องแตกดับเป็นธรรมดานั้น บัดนี้ได้แตกดับไปแล้ว ก็พยายามที่จะบอกว่าสิ่งทั้งหลายเกิดขึ้นตั้งอยู่ดับไปเป็นธรรมดา การที่เห็นสิ่งต่างๆ เกิดขึ้นตั้งอยู่ดับไปเป็นธรรมดานั้นเรียกว่า ดวงตาเห็นธรรมะ ธรรมะนั้นจะมีธรรมชาติอยู่สามประการ
          หนึ่ง คือ ความไม่เที่ยง เปลี่ยนแปลงไปตลอดเวลา
          สอง คือ ความเป็นทุกข์ หมายถึงอยู่โดยตัวเอง ไม่ได้ต้องถูกบีบถูกคั้นให้เปลี่ยนแปลงเพราะเหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้อง
          สาม คือ เหตุที่เป็นอย่างนั้น เพราะมันไม่มีแก่นสาร เป็นอนัตตา คือตัวมันเองไม่มีแก่นสารที่คงที่ หรือเป็นอมตะยืนยงอยู่อย่างนั้น

          เมื่อต้องอาศัยเหตุปัจจัยหลายอย่างปรุงแต่งเข้ามา หากว่าคนคนหนึ่งเคยคบกับเราเป็นพวกเรา แล้วเขาแปรพักตร์ไปเป็นคนอื่น ไปอยู่กลุ่มอื่น ก็เพราะเหตุปัจจัยหลายอย่างพาให้เขาเปลี่ยนไป อำนาจเงินบ้าง อำนาจสิ่งที่ถูกบังคับเป็นยศศักดิ์หรือฐานะสิ่งที่ล่อลวงใจให้เข้าใจผิดบ้าง เพราะฉะนั้น ถ้าเราเข้าใจว่าสิ่งต่างๆ มันเปลี่ยนเพราะเหตุปัจจัย หน้าที่ของเราก็มี สองประการคือ หนึ่งกำหนดเหตุปัจจัยให้เปลี่ยนแปลงในทางที่ดีให้เจริญขึ้น ดังที่การแพทย์กำหนดเหตุปัจจัยให้สุขภาพดีขึ้น รักษาสุขภาพดีเพราะออกกำลังกายดูแลเรื่องอาหาร หรือรับประทานยาอะไร ผ่าตัดอย่างไร นี่ก็เรียกว่าเมื่อเราเข้าใจปัจจัยแห่งโรคภัยไข้เจ็บทางกาย เราก็กำหนดด้วยความไม่ประมาทดำเนินการให้เปลี่ยนแปลงในทางที่ดี

          ในทำนองเดียวกัน เมื่อเราเข้าใจธรรมชาติของชีวิตว่า ทุกข์มาเพราะอะไร เราก็ดำเนินการจัดการให้เหตุแห่งความทุกข์เหล่านั้นมันลดลง เพื่อชีวิตจะได้ดำเนินไปในทางที่มีความสุข มีความสงบมากขึ้น แม้แต่ละคนพบความสูญเสีย พบความทุกข์ในทางกาย แต่ก็พยายามให้จิตใจมีความผ่องใส มีความชื่นบาน รักษาจิตใจให้สงบ

          ดังที่นกุลบิดาจะไปเฝ้าพระพุทธเจ้าเดินไปด้วยความระโหยโรยแรงผ่านหน้ากุฏิพระสารีบุตร พระสารีบุตรก็ถามว่าไม่เห็นหน้าเสียนานเป็นอะไรไป เขาบอกไม่สบายครับ สุขภาพไม่ดีเลยไม่ได้มาวัดเสียนาน แต่วันนี้ตั้งใจจะไปฟังเทศน์ของพระพุทธเจ้า แล้วก็เดินผ่านกุฏิของพระสารีบุตรไป หายไปพักใหญ่ก็กลับมา เดินตัวปลิวเลย พระสารีบุตรก็ถามว่าได้ยาดีอะไรมาล่ะ ถึงเดินกระฉับกระเฉงเหลือเกิน นกุลบิดาก็เรียนท่านสารีบุตรว่า
วันนี้ฟังเทศน์ถูกใจ พระพุทธเจ้าเทศน์
          พราหมณ์แม้ร่างกายเราจะกระสับกระส่าย แต่จิตใจของเราอย่ากระสับกระส่ายกระเสาะกระแสะไปด้วยเลย คือแม้ร่างกายเราจะทุกข์ จะป่วย แต่จิตใจของเราอย่าได้ป่วยไข้ รักษาจิตใจยามป่วยไข้ให้ดี ให้มีความสดชื่นให้มีสิ่งที่เรียกกันว่าเข้าใจธรรมชาติ
          ธรรมชาติของสิ่งทั้งหลาย ตามปกติการเจ็บไข้ได้ป่วยนั้นหรือความสูญเสียพลัดพราก เหมือนลูกศรที่มาทิ่มแทงร่างกายของเรา ลูกศรดอกที่หนึ่งคือความสูญเสียความพลัดพราก หรือความเจ็บป่วย บางคนทนต่อความสูญเสียไม่ได้ ทนต่อความพลัดพรากไม่ได้ ทนต่อความเจ็บป่วยหนักไม่ได้ ถึงกับต้องทุกข์โทมนัสหมดกำลังใจหรือไม่ก็ทำลายตัวเองไป หมายความว่าเมื่อทุกข์ทางกายด้วยลูกศรดอกที่หนึ่ง เราก็ทิ่มแทงตัวเองด้วยลูกศรดอกที่สอง คือความทุกข์ใจด้วยความโทมนัสว่า ทำไมต้องเป็นเรา ก็เลยทำให้เรื่องราวมันลุกลาม หลักของพระพุทธศาสนามีอยู่ว่า ธรรมชาติเป็นโลกธรรม มีลาภ เสื่อมลาภ มียศ เสื่อมยศ มีสรรเสริญ มีนินทา มีสุข มีทุกข์ ทั้งโรคภัยไข้เจ็บ ก็เป็นสุข เป็นทุกข์อยู่ตรงนี้

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องธัมมจักขุกถา ว่าด้วยดวงตาเห็นธรรม
สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดงในงานบำเพ็ญกุศลสตมวารศพศาตราจารย์คลินิกนายแพทย์วิทยา วัฒโนภาส
ณ ศาลาบำเพ็ญกุศลศพ ศาลา ๑ วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
เมื่อวันที่ ๑๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๑