วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๙๙

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์, กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

                                                                   ทางสายกลาง*

         การมาบูชา คือวันเพ็ญเดือน ๘ พระพุทธเจ้าได้แสดงปฐมเทศนาแปลว่าเทศน์ครั้งแรกแก่ปัญจวัคคีย์ ฤๅษี ๕ องค์ มีท่านอัญญาโกณฑัญญะเป็นต้น พระธรรมเทศนาที่แสดงเป็นปฐมฤกษ์นั้นชื่อว่าธรรมจักกัปปวัตนสูตร แปลว่า พระสูตรที่หมุนกงล้อแห่งพระธรรม เริ่มหมุนครั้งแรกในวันเพ็ญเดือน ๘ หลังจากพระพุทธเจ้าเสด็จออกผนวชได้ ๖ ปี ตอนนั้นพระพุทธเจ้ามีพระชนม์ ๓๕ พรรษา หลังจากเทศน์ครั้งแรกแล้วได้เทศน์ต่อมาอีก ๔๕ ปี จึงดับขันธปรินิพพานตอนพระชนมายุ ๘๐ พรรษา

         ถ้าในการเทศน์วันนั้นพระพุทธเจ้าไม่ประสบความสำเร็จ พระอัญญาโกณฑัญญะไม่ได้ดวงตาเห็นธรรม พระพุทธเจ้าก็จะทรงขวนขวายน้อย คือเทศน์น้อยลง หรือไม่เทศน์เลย แต่พอเทศน์ธรรมจักกัปปวัตนสูตรจบลง พระอัญญาโกณฑัญญะได้ดวงตาเห็นธรรม พระพุทธเจ้าเปล่งอุทานว่าอญฺญาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโญ แปลความว่า ท่านโกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ ธรรมะลึกซึ้งก็จริงแต่มีผู้ตรัสรู้ตามได้ พระพุทธเจ้าจึงมีความหวังว่าการเทศน์ทำให้คนอื่นรู้ตามได้ สาวกของพระพุทธเจ้าจึงเทศน์ต่อมาจนถึงทุกวันนี้ และวันนี้อาตมภาพจึงเทศน์เรื่องนี้ เพราะหวังว่าท่านทั้งหลายจะรู้ตามได้ ดังท่านอัญญาโกณฑัญญะที่ได้ดวงตาเห็นธรรม

         ธรรมจักกัปปวัตนสูตร เป็นพระสูตรขนาดกลาง ไม่ยาวมาก พระพุทธเจ้าทรงเลือกผู้ฟัง ที่พื้นความรู้อยู่แล้ว ทั้งนี้เพราะพระปัญจวัคคีย์ เป็นศิษย์ติดตามมาหลายปีพอจะรู้อัธยาศัยกัน เวลาพระพุทธเจ้าเทศน์ ให้พระปัญจวัคคีย์ฟัง ต้องดูพื้นฐานพระปัญจวัคคีย์ว่า ผู้ฟังกลุ่มเป้าหมายคิดอย่างไร พระปัญจวัคคีย์คิดว่า พระสิทธัตถะสำเร็จเป็นพระพุทธเจ้าจริงหรือ พระปัญจวัคคีย์เชื่อว่าคนจะตรัสรู้ต้องอดข้าว ต้องทรมานกายให้ผอมจนเหลือแต่หนังหุ้มกระดูกแล้วจะบรรลุธรรม พระปัญจวัคคีย์เคยอยู่ด้วยตอนที่พระพุทธเจ้าอดอาหารบำเพ็ญทุกรกิริยา แต่พอพระพุทธเจ้าหันมาเสวยพระกระยาหารบำเพ็ญเพียรทางใจ พระปัญจวัคคีย์ผิดหวังพากันหนีจากพระพุทธเจ้าไปอยู่ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ที่เมืองพาราณาสี หลังจากพระพุทธเจ้าตรัสรู้แล้วต้องเดินทางไปสอนพระปัญจวัคคีย์

          พระพุทธเจ้าเริ่มด้วยประโยคที่แทงใจดำผู้ฟังคือพระปัญจวัคคีย์ ว่า เทฺว เม ภิกฺขเว อนฺตา ปพฺพชิเตน น เสวิตพฺพา แปลว่า ภิกษุทั้งหลาย สุดโต่งสองอย่างบรรพชิตไม่ควรซ่องเสพ สุดโต่งข้อที่หนึ่งคือ กามสุขัลลิกานุโยค บำรุงบำเรอความสุขทางเนื้อหนังอย่างเดียว ข้อที่สอง คืออัตตกิลมถานุโยค ทรมานตัวเองให้ลำบาก เหมือนกับการอดอาหารที่ผ่านมา สองอย่างนี้ไม่เป็นไปเพื่อการบรรลุธรรม ไม่เป็นประโยชน์สิ่งที่ควรทำเป็นดังพระบาลีว่า เอเต เต ภิกฺขเว อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม เป็นต้น แปลความว่า ภิกษุทั้งหลาย ทางสายกลางมัชฌิมาปฏิปทา พระตถาคตเจ้าตรัสรู้แล้วโดยไม่ข้องแวะสุดโต่งทั้งสองนั้น ข้อสุดโต่งทั้งสองไม่ควรไปข้องแวะ แต่ให้เดินทางสายกลาง เพราะเดินทางสายกลางนี้เราจึงตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า ทางสายกลางคือมรรคมีองค์แปด เริ่มต้นด้วยสัมมาทิฏฐิ เห็นชอบจบด้วยสัมมาสมาธิ ตั้งใจมั่นชอบ แปดข้อนี้แหละเป็นทางสายกลาง ทางสายกลางเป็นอริยสัจข้อที่สี่ ใจความสำคัญของธัมมจักกัปปวัตตนสูตรมีเท่านี้

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องมัชฌิมาปฏิปทากถา ว่าด้วยเรื่องทางสายกลาง
สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดงในวันธรรมสวนะ ณ พระอุโบสถวัดประยุรวงศาวาส วรวิหาร
เมื่อวันที่ ๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๒