วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๑๐๔

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์,  กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ดวงตาเห็นธรรม*

สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา สังขารทั้งหลายทั้งปวงไม่เที่ยง สพฺเพ สงฺขารา ทุกขา สังขารทั้งหลายทั้งปวงเป็นทุกข์ สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา ธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตา

คำว่า'ทั้งปวงนี้'หมายความว่าอย่างไร คำว่า 'ทั้งปวงนี้' หมายถึงสิ่งที่เรารับรู้สัมผัส เมื่อมองไปข้างหน้า ท่านเห็นทั้งคน ทั้งสัตว์ ทั้งสิ่งของทั้งวัสดุอะไรต่างๆ แม้โลกที่เราอยู่นี้ก็รวมอยู่ในสิ่งทั้งปวง ในสิ่งทั้งปวงนี้มีธรรมชาติเดียวเหมือนกันหมด ไม่ว่าเรา ไม่ว่าเขา มีธรรมชาติเป็นหนึ่งเดียวกัน เราเห็นสิ่งทั้งปวงเป็นหนึ่ง และเห็นความเป็นหนึ่งในสิ่งทั้งปวง การเห็นอย่างนี้เรียกว่าธรรมจักษุ คือ ดวงตาเห็นธรรม

ที่ว่าเห็นสิ่งทั้งปวงเป็นหนึ่งคือเห็นสรรพสิ่งมีสภาพเดียวเหมือนกันหมด นั่นคือไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่มีแก่นสาร เพราะธรรมชาติเดียวกันนี้แทรกอยู่ในสรรพสิ่งไม่ว่าตัวเราตัวเขา วันหนึ่งทั้งเราและเขาจะต้องไปสู่ความแก่เฒ่า วันหนึ่งก็ต้องดับไป

ที่ว่าเห็นความเป็นหนึ่งในสิ่งทั้งปวง คือเห็นสามัญลักษณะคือลักษณะที่ทุกสิ่งมีเหมือนกันหมด ได้แก่ อนิจจัง (ไม่เที่ยง) ทุกขัง (ทนอยู่ในภาพเดิมไม่ได้) และอนัตตา (ความไม่มีแก่นสาร) เราอย่าไปมองสามัญลักษณะนอกตัวเรา สิ่งเหล่านี้มีอยู่ในตัวเรา

เพราะฉะนั้นเราก็เพียงแต่รับรู้ รับทราบและปล่อยวาง สิ่งนี้เราต้องประสบ คนอื่นก็ต้องประสบเหมือนกัน คือสิ่งที่เป็นธรรมชาติเรียกว่า สามัญลักษณะ คือสามัญทั่วไปในสรรพสิ่งเมื่อเห็นธรรมอย่างนี้แล้ว เราก็จะสละความเห็นแก่ตัว มองด้วยปัญญาว่า ยามมีชีวิตอยู่ก็ทำความดีให้มากเข้าไว้

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องปัญญาชีวิตกถา ว่าด้วยชีวิตที่ดำรงอยู่ด้วยปัญญา
สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดงในงานบำเพ็ญกุศลศพของคุณโยมชำนาญวงศ์แพทย์
ณ ศาลาบำเพ็ญกุศลศาลา ๒ วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
เมื่อวันที่ ๑๙ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐