วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๑๑๔

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์,  กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ผ้าบังสุกุลจีวร*

   หัวใจของผ้าป่าก็คือผ้าหนึ่งผืน ซึ่งจะมาแขวนไว้ที่กองผ้าป่า ผ้าที่มาวางไว้นั้นขาดมิได้ เพื่อนิมนต์พระสงฆ์มาชักผ้าป่า พิจารณาผ้าป่า เหตุเนื่องจากว่า ในสมัยโบราณผ้าหายาก ในสมัยพระพุทธเจ้าผ้าก็หายาก กว่าจะเย็บเป็นผ้ามาย้อมทำมาเป็นผ้าจีวรก็ยาก เมื่อพระมีผ้าสามผืนคือผ้าไตรจีวร ขาดผืนใดผืนหนึ่ง จำเป็นจะต้องซ่อม ก็จะแสวงหาผ้ามาตัดมาเย็บมาย้อมเป็นผ้าจีวร ญาติโยมรู้เข้าก็นำมาถวาย แต่วิธีถวายของญาติโยมสมัยโบราณก็คือ เอาไปทิ้งตามป่าช้าบ้าง ที่เราเรียกว่าผ้าป่าก็หมายถึงผ้าในป่าช้าบ้าง ผ้าที่แขวนไว้ตามต้นไม้บ้าง พระที่ประสงค์จีวร ซึ่งตอนที่วางไว้ก็อาจจะเป็นผ้าขาวไม่ได้เย็บย้อมอย่างในสมัยนี้ ก็นำผ้าขาวนี้ไปตัดไปเย็บไปย้อมทำเป็นจีวรนี้เรียกว่าเป็นที่มาของผ้าป่า คือผ้าที่ไม่มีเจ้าของไปวางไว้ตามป่าช้า ตามริมทางแขวนไว้ตามต้นไม้ พระที่ขาดผ้าก็จะไปพิจารณา โดยคำพิจารณาหรือชักผ้าป่านั้นจะใช้คำว่า อิมํ ปํสุกูลจีวรํ อสฺสามิกํ มยฺหํ ปาปุณาติ

          คำว่าผ้าป่าในภาษาบาลีเรียกว่าผ้าบังสุกุลจีวร ผ้าป่าหรือผ้าบังสุกุลจีวร แปลว่า ผ้าเปื้อนฝุ่นหรือคลุกฝุ่นอยู่ ผ้าเปื้อนฝุ่นผืนนี้ อัสสามิกัง คือไม่มีเจ้าของ ตกถึงข้าพเจ้า คำพิจารณาว่าอย่างนี้ แสดงว่าหัวใจของผ้าป่าเป็นผ้าที่ไม่ได้เฉพาะเจาะจง ภิกษุรูปใดผ่านมา ก็พิจารณาหรือชักผ้าป่าเป็นของท่านและถือว่าเป็นผ้าที่ไม่มีเจ้าของ ก็เป็นประเพณีมาแต่โน้นว่าถวายผ้าป่าอย่างนี้ แต่ในทุกวันนี้ ประเพณีได้พัฒนา ไม่ใช่จะถวายแต่ผ้า มีบริวารหรือบริขารประกอบด้วย อย่างที่เห็นก็มีเครื่องประกอบต่างๆ ทั้งปัจจัยและไทยธรรมเพราะฉะนั้น ในคำถวายผ้าป่า จึงใช้คำว่า อิมานิ มยํ ภนฺเต ปํสุกูลจีวรานิ สปริวารานิ เป็นต้น แปลว่าขอถวายผ้าบังสุกุลจีวร พร้อมทั้งบริวารทั้งหลายเหล่านี้ และบริวารนี้
แหละ ที่เป็นจตุปัจจัยไทยธรรม

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องธรรมทานกถา ว่าด้วยให้ธรรม
   สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
   แสดงเนื่องในการทอดผ้าป่าของพระนวกะสำนักวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
   เมื่อวันเสาร์ที่ ๑๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐