วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

ลำดับที่ ๘๓

                                                    พระพรหมบัณฑิต
                                       (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙, ศ.,ดร.)
                          ราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์, กรรมการมหาเถรสมาคม,
                        เจ้าคณะภาค ๒, เจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
                        อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

                                       เมตตา ความรักที่ต่างจากเสน่หาแบบวาเลนไทน์*

          เมตตา แปลว่า ความรัก ซึ่งต่างจากความเสน่หาแบบวันวาเลนไทน์ที่ผ่านมา ความรักแบบเสน่หาในภาษาบาลีเรียกว่า "เปม" ตรงกับคำว่า "เปรม" ในภาษาสันสกฤต คำว่า "เปม" หมายถึง ความรักของชายหนุ่มหญิงสาว เป็นความรักทางเพศ ท่านเรียกว่า เปม หรือ เปรม

ความรักชายหญิงเกิดจากเหตุ ๒ ประการ
          ๑. บุพเพสันนิวาส เคยอยู่ร่วมกันในชาติปางก่อน พบกันชาตินี้จึงต้องชะตากันรักกัน
          ๒. ปัจจุบันหิตะ ไม่ได้เป็นบุพเพสันนิวาส แต่รักกัน เพราะช่วยเหลือเกื้อกูลกันในปัจจุบัน มีน้ำใจต่อกันทำให้เกิดความรักต่อกัน

          ความรักทางเพศนี้อาจจะจืดจางได้เพราะเป็นความรักที่ให้ความเพลิดเพลินด้วยความสวยงาม เราไปเพ่งความสวยของเขา เพ่งความหล่อของเขาจึงเกิดความรัก เมื่อกาลเวลาผ่านไป เขาไม่สวยไม่งาม ความรักมักจะจางหายไปถ้าไม่มีเมตตามาเป็นฐานรองรับความรักแบบเมตตาต้องเข้ามาเป็นฐานรองรับ เพื่อให้ความรักแบบ "เปรม" หรือ "เปม" อยู่ต่อไป คือแทนที่เราจะไปเพ่งแต่ความสวยความงาม เราไปเพ่งที่ความดีคือใจดีมีคุณธรรม เป็นคนที่เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แก่คนอื่น เป็นคนที่หวังดีต่อเรา เหมือนคุณพ่อ คุณแม่รักเราอย่างไม่มีเงื่อนไข รักเราตั้งแต่เป็นเด็กแบเบาะไร้เดียงสา ท่านดูความน่ารักไร้เดียงสาของเรา จนเราเติบใหญ่ขึ้นมามีรูปร่างหน้าตาถอดแบบจากท่าน ท่านมีเมตตามองความดีของเรา นี่เรียกว่าเป็นความรักที่ลึกซึ้ง สามีภรรยาที่อยู่กันได้เพราะว่าพัฒนาความรักทางเพศไปเป็นเมตตาคือมองแง่ดีกันทั้งในยามสุข ยามทุกข์ ยามจน ยามรวย มีเมตตามองแง่ดี อย่างนี้ก็จะทำให้คนรักอยู่ร่วมกันได้นาน

          ในฐานะผู้บังคับบัญชากับผู้ใต้บังคับบัญชา ต้องมองแง่ดีว่าผู้ใต้บังคับบัญชาของเรานี้เป็นคนรับผิดชอบ คนนี้เป็นคนเอาจริงเอาจัง คนนี้เป็นคนซื่อสัตย์ หาข้อดีจนได้เราอยู่ใต้บังคับบัญชาของใครมองแง่ดีผู้ใหญ่ที่มีเมตตา ท่านทำงานเพื่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ บางครั้งอาจจะเด็ดขาดไปบ้าง เราก็มองหาจุดดีจนได้การมองหาจุดดีของกันและกันเรียกว่าแสวงจุดร่วมสงวนจุดต่าง อะไรที่เป็นความแตกต่างไม่เห็นพ้องต้องกันเก็บเอาไว้ เราจะเมตตาต่อกันต้องเน้นจุดร่วมที่ดีงาม คนไทยทุกวันนี้อย่าไปเน้นจุดต่างว่าคนละพรรคคนละพวกคนละสี ให้เน้นจุดร่วมว่าเป็นคนไทยด้วยกัน เป็นชาวพุทธด้วยกัน อยู่ใต้บรมโพธิสมภารของในหลวงเหมือนกัน

          ถ้าเรามีความเมตตาต่อกันอย่างนี้ เราจะมีความยุติธรรม สิ่งที่เป็นปัญหาบ้านเมืองในตอนนี้ คือขาดความยุติธรรม ปฏิบัติต่อกันอย่างไม่เสมอเหมือนกัน เพราะเราไม่เมตตาให้เท่าเทียมกัน จึงเกิดความลำเอียงเพราะรัก ลำเอียงเพราะชัง ลำเอียงเพราะหลง ลำเอียงเพราะกลัว ในฤดูการโยกย้ายข้าราชการ การแต่งตั้งโยกย้ายต้องมีความยุติธรรม คนไหนทำดีก็ได้ดี คนไหนทำไม่ดีก็ต้องได้รับการลงโทษ ปคฺคณฺเห ปคฺคหารหํ ยกย่องคนที่ควรยกย่อง นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ ข่มคนที่ควรข่ม อย่างนี้ เรียกว่ายุติธรรม ยุติธรรมมีแม้ในการแผ่เมตตา พระพุทธองค์จึงทรงสอนว่า เวลาแผ่เมตตา ให้แผ่ไปทั่วทุกทิศทุกประเภท ทั้งญาติมิตรทั้งคนรักคนเกลียดชังมีเมตตาต่อเขาทั้งหมด ดังบาลีนิกเขปบทว่า เอกํ ทิสํ ผริตฺวา เป็นต้นหมายความว่า แผ่เมตตาไปในทิศเดียวยังไม่พอ ต้องไปในทิศที่ ๒ ทิศที่ ๓ ทิศที่ ๔ เรียกว่าแผ่เมตตาถ้วนหน้า บางทีเพราะการที่เราแผ่เมตตาไม่ถ้วนหน้า ฝนตกไม่ทั่วฟ้า เราจึงขาดขาดความยุติธรรม

*จากพระธรรมเทศนา ๕๗ กัณฑ์ เรื่องเมตตาผรณกถา ว่าด้วยการแผ่เมตตา
สมัยดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ป.ธ.๙.,Ph.D)
แสดง ณ พระอุโบสถวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร เมื่อวันที่ ๒๑ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๕๕