ธรรมประกาศโนบาย
พระธรรมโกศาจารย์ (ศ.ดร.ประยูร ธมฺมจิตฺโต)

---

*(เรียบเรียบจากบทบรรยายในโครงการอบรมพระธรรมทูตสายต่างประเทศ ณ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วังน้อย เมื่อวันที่ ๒๑ พฤษภาคม ๒๕๕๒)

        ขอถวายความเคารพ และแสดงความนับถือ แด่ท่านพระเถรานุเถระว่าที่พระธรรมทูตทุกรูป 
        เนื่องจากท่านทั้งหลายได้รับการฝึกอบรมเตรียมตัวที่จะไปปฏิบัติหน้าที่พระธรรมทูตสายต่างประเทศจนครบตามหลักสูตรแล้ว  วันนี้ผมเพียงแต่มาเติมเต็มด้วยการนำเสนอนโยบายการเผยแผ่พระพุทธศาสนาซึ่งผมเรียกว่าธรรมประกาศโนบายแปลว่าวิธีการประกาศธรรม มี ๕ ข้อ ดังนี้
๑.    ตกปลานอกบ้าน
๒.    ประสานสิบทิศ
๓.    ผูกมิตรทั่วหล้า
๔.    บริหารปัญญา
๕.    สาลิกาป้อนเหยื่อ
         ธรรมประกาศโนบายทั้งห้าข้อนี้ถอดความมาจากพระพุทธพจน์ที่พระพุทธเจ้าทรงประทานแก่พระอรหันต์ ๖๐ รูปซึ่งถือว่าเป็นพระธรรมทูตรุ่นแรกที่พระองค์ทรงส่งไปประกาศพระพุทธศาสนาหลังจากตรัสรู้ได้ประมาณ ๖ เดือน 
        พระพุทธพจน์ที่สำคัญมีดังนี้
        "ตุมฺเหปิ ภิกฺขเว มุตฺตา สพฺพปาเสหิ เย ทิพฺพา จ เย มานุสฺสา" แปลว่า "ภิกษุทั้งหลาย แม้เธอทั้งหลายก็พ้นแล้วจากบ่วงทั้งปวงทั้งที่เป็นของทิพย์และของมนุษย์"
        พระพุทธเจ้าตรัสต่อไปว่า
        “จรถ ภิกฺขเว จาริกํ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย” แปลว่า “ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงเที่ยวจาริกไปเพื่อประโยชน์ เพื่อความสุขแก่คนเป็นอันมาก เพื่ออนุเคราะห์แก่ชาวโลก”
        และอีกตอนหนึ่งว่า
        “เทเสถ ธมฺมํ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ”แปลว่า “จงแสดงธรรมอันงามในเบื้องต้น งามในท่ามกลาง งามในที่สุด”
        จากพระพุทธพจน์ดังกล่าวมานี้ ผมถอดออกมาเป็นธรรมประกาศโนบายหรือนโยบายการเผยแผ่พระพุทธศาสนา ๕ ข้อ ดังต่อไปนี้
        นโยบายข้อแรกที่ว่า ตกปลานอกบ้าน มาจากพุทธพจน์ที่ว่า "เธอทั้งหลายจงเที่ยวจาริกไป"  
        นโยบายข้อสองที่ว่า ประสานสิบทิศ มาจากพุทธพจน์ที่ว่า "เพื่อประโยชน์ เพื่อความสุขแก่คนเป็นอันมาก" 
        นโยบายข้อสามที่ว่า ผูกมิตรทั่วหล้า มาจากพุทธพจน์ที่ว่า "เพื่ออนุเคราะห์แก่ชาวโลก”
        นโยบายข้อสี่ที่ว่า บริหารปัญญา  มาจากพุทธพจน์ที่ว่า "แม้เธอทั้งหลายก็พ้นแล้วจากบ่วงทั้งปวงทั้งที่เป็นของทิพย์และของมนุษย์"
        นโยบายข้อห้าที่ว่า สาลิกาป้อนเหยื่อ มาจากพุทธพจน์ที่ว่า “จงแสดงธรรมอันงามในเบื้องต้น งามในท่ามกลาง งามในที่สุด”
        ธรรมประกาศโนบายทั้งห้าข้อนี้กลั่นมาจากประสบการณ์ด้านการเผยแผ่ของผมที่ได้จากการทำงานในฐานะอธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ทั้งในฐานะเจ้าคณะภาค  ๒  และเจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาส  อาจกล่าวได้ว่าเป็นการตกผลึกทางความคิดของผมเอง  
        นโยบายทั้ง  ๕  ข้อมีรายละเอียดดังนี้
        นโยบายข้อแรก  ที่ว่า  ตกปลานอกบ้าน  เป็นอย่างไร สมมติว่ามีหมู่บ้านแห่งหนึ่งตั้งอยู่ริมบึง  ฝูงปลามากินอาหารที่ชาวบ้านโปรยให้  วันดีคืนดีชาวบ้านก็ตกปลานั่นแหละมากินบ้างขายบ้าง เพราะว่าพวกเขาไม่มีที่เพาะปลูก  เนื่องจากบริเวณรอบบึงเป็นภูเขา  ชาวบ้านอยู่ได้ด้วยการตกปลาไปแลกเปลี่ยนอาหารกับชาวสวนชาวไร่ที่อยู่ไกลออกไป 
        ปรากฏว่าปลาที่อยู่ในบึงใกล้บ้านเป็นจำพวกปลาสวายหน้าวัดที่กินไม่อร่อยและมีราคาถูก  ตรงกันข้ามกับปลาที่อยู่ในแถบน้ำลึกกลางบึงไกลออกไปจากหมู่บ้าน เป็นพวกปลาตัวใหญ่ที่ฉลาด  ไม่ติดเบ็ดง่ายๆ  ปลาพวกนี้สามารถพาเอาคันเบ็ดไปได้  บางทีลากตัวเราพร้อมทั้งเรือของเราไปด้วย  แต่ถ้าเราจับปลานี้ได้จะขายได้ราคาแพง  
         ผมเปรียบเทียบพวกที่ตกปลาในบ้านหรือรอบบ้านเหมือนพระสงฆ์ที่เทศน์อยู่ตามศาลาวัด มีคนแก่นั่งพิงเสาศาลาฟังอยู่ไม่กี่คน  ผู้ฟังติดกัณฑ์เทศน์ทีละยี่สิบบาท ได้แค่นี้แหละ  แต่พระสงฆ์ที่ไปเทศน์ตามโรงเรียน โรงงาน  บริษัทและสถานที่ราชการเหมือนพวกที่ตกปลานอกบ้าน  พระธรรมทูตสายต่างประเทศอย่างท่านทั้งหลายไปตกปลาไกลถึงยุโรปอเมริกา คงจะได้ปลาราคาดี  ผมห่วงแต่ว่าปลาจะลากเบ็ดหายไปเลยทั้งเรือทั้งคน จนกลับวัดไม่ถูก   
         การตกปลาหมายถึงการจาริกออกไปนอกวัดเพื่อนำคนเข้าหาธรรม ดังที่พระพุทธเจ้าทรงส่งพระอรหันต์กลุ่มแรกไปประกาศพระศาสนาด้วยพระวาจาว่า “จรถ  ภิกฺขเว  จาริกํ” แปลว่า “ท่านทั้งหลายจงเที่ยวจาริกไป”  นั่นคือจาริกไปสอนธรรม  หนึ่งในพระอรหันต์ชุดนั้นคือพระอัสสชิที่จาริกไปตกปลานอกบ้านได้พระโมคคัลลานะและพระสารีบุตรที่เลิกนับถือศาสนาอื่นแล้วหันมานับถือพระพุทธศาสนา พระอัสสชิตกปลานอกบ้านครั้งนี้ได้พระอัครสาวกคู่นี้ผู้กลายเป็นกำลังสำคัญในการประกาศพระศาสนา  
        ถ้าพระธรรมทูตไทยทั้งหลายไปสอนต่างประเทศแล้วได้คนอังกฤษหรืออเมริกันที่ฉลาดมาช่วยงานวัดในต่างแดน เช่นเป็นล่ามช่วยแปลคำเทศนาของท่านเป็นภาษาอังกฤษ พระพุทธศาสนาสายเถรวาทจากไทยก็ประสบความสำเร็จในยุโรปอเมริกาไม่แพ้พระพุทธศาสนาสายทิเบตของท่านลามะทั้งหลาย
        เมื่อสี่สิบปีที่แล้ว ลามะจากทิเบตผู้ ไม่รู้ภาษาอังกฤษเข้าไปเผยแผ่พระศาสนาในอเมริกา  ท่านตกปลาได้คนอเมริกันจำนวนมากมานับถือพระพุทธศาสนานิกายวัชรยาน คนเหล่านั้นได้ช่วยแปลคำสอนของทิเบตเป็นภาษาอังกฤษ  ทำให้พระพุทธศาสนาสายทิเบตประสบความสำเร็จแซงหน้าพระพุทธศาสนานิกายเซนในอเมริกา เหตุเพราะลามะทั้งหลายตกปลาได้คนอเมริกันมาช่วยงานของเขา  เหมือนกับการที่พระมหินทะผู้เป็นพระโอรสของพระเจ้าอโศกไปอยู่ศรีลังกาแล้วสามารถสอนให้คนท้องถิ่นบวชเป็นพระได้  ท่านจึงถือว่าพระพุทธศาสนาได้หยั่งรากในศรีลังกาตั้งแต่นั้นมา
        หลวงพ่อชา วัดหนองป่าพง พาศิษย์ของท่านชื่อพระสุเมโธไปเผยแผ่พระศาสนาที่อังกฤษ     หลวงพ่อชาบอกให้ท่านสุเมโธบิณฑบาตที่อังกฤษทุกเช้า  ท่านสุเมโธถามว่าเมื่อไม่มีคนใส่บาตรจะไปบิณฑบาตทำไม  หลวงพ่อชาตอบว่า เราไม่ได้ให้ท่านไปบิณฑบาตเอาอาหาร  เราให้ท่านไปบิณฑบาตเอาคน  ท่านสุเมโธได้ออกบิณฑบาตทุกเช้าจนคนอังกฤษแถวนั้นชินกับภาพพระสงฆ์ออกบิณฑบาต
        ชายชาวอังกฤษคนหนึ่งเห็นท่านสุเมโธออกบิณฑบาตทุกเช้าขณะที่เขาวิ่งออกกำลังกายอยู่แถวนั้น เขาเข้ามาหาท่านสุเมโธแล้วบอกว่าผมเห็นพวกท่านสงบสำรวมดี  ผมมีที่ดินเป็นสวนป่าขนาดใหญ่  อยากถวายให้ท่านไปสร้างวัดที่นั่นและช่วยดูแลสวนป่าให้ผมด้วย  ท่านสุเมโธจึงได้ที่ดินสำหรับสร้างวัดแห่งแรกด้วยนโยบายตกปลานอกบ้านหรือที่หลวงพ่อชาเรียกว่าออกบิณฑบาตเอาคน 
        ถ้าท่านสังเกตการทำงานของผู้บริหารมหาจุฬาฯ  ท่านจะพบว่าผู้บริหารของเรายึดนโยบายตกปลานอกบ้านด้วยการออกไปสร้างชื่อเสียงให้มหาวิทยาลัยด้วยการให้บริการทางวิชาการแก่สังคม  ท่านออกไปเทศน์สอนคนนอกมหาวิทยาลัยเพื่อดึงคนเหล่านั้นเข้ามาช่วยงานของมหาวิทยาลัย  
        ท่านเจ้าประคุณสมเด็จพระพุฒาจารย์  (อาจ  อาสภมหาเถร)  องค์ทุติยสภานายกของมหาวิทยาลัยเคยให้โอวาทตอนที่ผมยังเป็นนิสิต  ท่านบอกให้พวกเราตั้งใจทำงานเพื่อพระศาสนาโดยไม่ต้องห่วงเรื่องงบประมาณ ท่านย้ำเสมอว่าแม้แต่มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยก็ตั้งมาได้ด้วยนัตถิปัจจัยคือไม่มีทุนอะไรเลย  ท่านสอนพวกเราว่า “เงินมี  แต่คนใช้เงินไม่มี”  ท่านหมายถึงว่ามีเงินอยู่ในกระเป๋าญาติโยม เราต้องทำให้พวกเขาควักออกมาบริจาคช่วยงานของเราให้ได้ 
        เมื่อมาถึงยุคที่ผมเป็นอธิการบดีผู้บริหารสูงสุดของมหาวิทยาลัยแห่งนี้ เราสร้างสำนักงานใหญ่ของมหาวิทยาลัยที่วังน้อยด้วยนัตถิปัจจัยคือไม่มีเงินเหมือนกัน เราเริ่มต้นด้วยที่ดิน ๘๔ ไร่ที่มีผู้บริจาค จากนั้น เราได้ซื้อที่ดินเพิ่มเติมจนบัดนี้มีมากถึง ๓๓๕ ไร่ เราได้ก่อสร้างอาคารขนาดใหญ่หลายหลังจนสามารถเปิดทำการสอนที่วังน้อยได้ตั้งแต่เดือนตุลาคมปี ๒๕๕๑ เราใช้เงินก่อสร้างไปไม่ต่ำกว่าสองพันล้านบาท การที่เราสามารถทำได้อย่างนี้ก็เพราะนโยบายตกปลานอกบ้านตามพันธกิจที่ว่าด้วยการให้บริการวิชาการแก่สังคม การที่เราเปิดอบรมพระธรรมทูตสายต่างประเทศอยู่นี้ก็เป็นไปตามพันธกิจนี้นั่นเอง
         เพราะฉะนั้น  เมื่อท่านไปเป็นพระธรรมทูตอยู่ต่างประเทศ อย่าท้อถอยในการออกไปเทศน์หรือสอนนอกวัด นั่นคือการตกปลานอกบ้าน  อย่าสอนอยู่เฉพาะกับชุมชนคนไทยเท่านั้น เราต้องขยายไปสอนคนเจ้าของประเทศ  ถ้าพระสงฆ์ไทยในต่างแดนสอนแต่คนไทยเท่านั้น ก็จะเกิดการแย่งญาติโยมจนต้องแยกตัวออกไปตั้งวัดใหม่ตามหมู่คนไทย  จนกลายเป็นประเพณีที่พวกเรามักแยกวงกันไปเรื่อยๆ ซึ่งทำให้คณะสงฆ์ไทยในต่างแดนอ่อนแอ ถ้าจะตั้งวัดใหม่ก็ให้ทำเพราะวางแผนร่วมกันระหว่างวัดใหม่กับวัดเก่า ไม่ใช่ทำเพราะแตกความสามัคคีจนกลายเป็นการแก่งแย่งแข่งดี โบราณท่านว่า “ผลัดกันดี ดีทุกคน ชิงกันดี ไม่ดีสักคน”
    ในสมัยนี้ พัฒนาการแห่งเทคโนโลยีด้านการสื่อสารช่วยให้เราจาริกไปทั่วโลกโดยไม่ต้องออกเดินทางไปนอกวัดจริงๆ ตัวเรายังอยู่ที่วัดแต่ภาพและเสียงของเรากระจายไปทั่วโลกผ่านสื่อต่างๆ เช่น อินเตอร์เน็ต วิทยุ โทรทัศน์ สื่อสิ่งพิมพ์ วัดที่มีสถานีวิทยุชุมชน สถานีโทรทัศน์ผ่านดาวเทียมหรือมีเว็บไซต์เป็นของตัวเองก็ชื่อว่าตกปลานอกบ้านเหมือนกัน
        แท้ที่จริง  การตกปลานอกบ้านคือการส่งสาส์นแห่งธรรมออกไปนอกวัดให้ถึงชาวบ้านและชาวโลก วิธีการมีมากมาย ทั้งที่ออกไปสอนนอกวัดด้วยตนเองและสอนผ่านสื่อต่างๆ ล้วนแต่เป็นการตกปลานอกบ้านทั้งสิ้น ที่สำคัญคือต้องนำคนเข้าหาศาสนาหรือนำคนนอกวัดเข้าวัดของเรา นี่คือก้าวแรกของการเผยแผ่เชิงรุก
        สิ่งสำคัญก็คือ เราไม่ทำงานเชิงรุกเพราะเห็นแก่ลาภสักการะส่วนตัว ดังที่หลวงพ่อชาสอนท่านสุเมโธว่า จงไปบิณฑบาตเอาคน ไม่ใช่ไปบิณฑบาตเอาของ เมื่อเราจัดงานวัดจนสามารถดึงคนหนุ่มสาวเข้าวัดได้มาก นั่นคือความสำเร็จตามนโยบายข้อนี้ เมื่อคนเข้าวัดแล้ว เราสอนเขาให้ดีก็แล้วกัน เนื่องจากเราทำงานคนเดียวไม่ได้ จึงต้องใช้นโยบายข้อที่สองต่อไป
        นโยบายข้อที่สอง  ประสานสิบทิศ  หมายถึงความสามารถในการทำงานร่วมกับคนอื่น คือดึงคนเก่งมาช่วยทำงานในด้านที่เราไม่ถนัด  "เพื่อประโยชน์ เพื่อความสุขแก่คนเป็นอันมาก" นั่นคือรวบรวมคนเก่งจากนอกวัดให้มาช่วยงานเผยแผ่พระศาสนาที่จัดทำขึ้นทั้งในวัดและนอกวัด
        มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยเปิดสอนในระดับอุดมศึกษาเมื่อประมาณ ๖๐ ปีที่ผ่านมา ผู้บริหารสมัยโน้นได้เชิญคฤหัสถ์ผู้เชี่ยวชาญมาเป็นอาจารย์พิเศษช่วยสอนบางวิชา เช่นเดียวกับการที่สมัยโบราณมีการเชิญนักปราชญ์ราชบัณฑิตฝ่ายฆราวาสมาสอนบาลีแก่พระสงฆ์ที่วัดพระแก้ว นี่คือตัวอย่างของการประสานสิบทิศในอดีต
        ดังนั้น คำว่า ประสานสิบทิศ หมายถึงการเชิญคนเก่งจากทุกสารทิศมาช่วยงานด้านการเผยแผ่พระพุทธศาสนา เช่นให้มาช่วยวางแผนงาน ช่วยทำเว็บไซต์ ช่วยทำวิทยุโทรทัศน์ ช่วยแปลบทเทศนาเป็นภาษาต่างประเทศ ช่วยติดต่อราชการแทนเรา เนื่องจากเรามีความสามารถหรือมีเวลาจำกัด เราจึงต้องหาคนมาช่วยงานพระศาสนา
          ผู้ที่จะประสานอย่างนี้ได้ต้องมีความสามารถในการบริหาร คำว่าบริหารหมายถึงการทำงานให้สำเร็จโดยอาศัยคนอื่น (Management is getting thing done through other people)  เราเริ่มต้นด้วยการทำตัวให้น่าคบหาสมคม    คือมีหน้าตารับแขก ไม่ใช่เป็นคนหน้าตาบอกบุญไม่รับ  พระสงฆ์ต้องเป็นคนอุตตานมุขี  คือมีหน้าตายิ้มแย้มแจ่มใส  และปุพพภาสี  คือทักทายคนอื่นก่อน ไม่ปล่อยให้เขาเก้อเขินเมื่อมาถึงวัด นี่เป็นคุณสมบัติพื้นฐานของผู้ประสานสิบทิศ
        เมื่อเรารู้ว่ามีคนเก่งที่เราต้องการให้ช่วยงานของเราอยู่ที่ไหน เราต้องไปหาเขาที่นั่นหรือส่งบัตรเชิญไป เหมือนกับที่เล่าปี่ลงทุนไปเชิญขงเบ้งด้วยตนเองถึง ๓ ครั้ง ในครั้งที่ ๓ เล่าปี่จึงได้พบขงเบ้ง เขายอมนั่งคุกเข่ารออยู่เป็นชั่วโมง ขงเบ้งจึงใจอ่อนรับปากไปช่วยงาน เล่าปี่เป็นคนที่เห็นคุณค่าของคนเก่งและยกย่องคนเก่ง เขาได้ฉายาว่า ผู้พนมมือแก่คนทุกชั้น
        หลวงพ่อพระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (ปัญญา) อดีตเจ้าอาวาสวัดไร่ขิงเล่าว่า ตอนที่ท่านไปเป็นเจ้าอาวาสวัดไร่ขิงได้ไม่นาน กำนันคนสำคัญไม่ยอมเข้ามาช่วยงานวัด ทั้งยังตั้งตัวเป็นฝ่ายค้านโจมตีสมภารอยู่นอกวัด หลวงพ่อจึงตัดสินใจไปเชิญกำนันมาเป็นกรรมการวัด  ท่านลงทุนถือจดหมายเชิญไปบ้านกำนันด้วยตนเอง เข้าทำนองว่า “จะเอาลูกเสือก็ต้องเข้าถ้ำเสือ” พอกำนันเห็นว่าหลวงพ่อกำลังจะขึ้นบ้าน เขาโดดเรือนหนีไปทางหลังบ้านต่อหน้าต่อตาหลวงพ่อ พระก็ทำเป็นไม่เห็น ท่านฝากจดหมายเชิญไว้กับภรรยากำนัน ก่อนจะกลับวัด ท่านพูดชมกำนันให้ภรรยาเขาฟังว่าเก่งอย่างนั้นดีอย่างนี้ จนภรรยากำนันเห็นใจหลวงพ่อ ต่อมากำนันได้ถือหนังสือเชิญของหลวงพ่อมาเข้าประชุมที่วัดตามคำบัญชาของภรรยา 
        แม้กำนันจะเข้าประชุมที่วัดโดยไม่ยินยอมพร้อมใจเท่าไรนัก แต่เขาก็เลิกเป็นปฏิปักษ์กับหลวงพ่อตั้งแต่นั้นมา ผมถามหลวงพ่อว่า ทำไมท่านจึงคิดเชิญกำนันมาเป็นกรรมการวัด  หลวงพ่อพระอุบาลีคุณูปมาจารย์ตอบว่า  เขาเป็นกำนันอิทธิพล เมื่อเขาพูดอะไร คนมักเชื่อเขา หากปล่อยให้เขาโจมตีเราอยู่ฝ่ายเดียวภายนอกวัด สมภารจะทำงานลำบากมาก ทางที่ดีคือเชิญเขาเข้ามาประชุมกับเรา ถ้าเขาว่าร้ายเราในที่ประชุม เรายังมีโอกาสชี้แจงทำความเข้าใจ ข้อสำคัญ เราต้องทนฟังเขาวิจารณ์เราได้
        วิธีการหาทรัพยากรจากภายนอกมาช่วยงานของเรานี้เรียกเป็นภาษาอังกฤษว่า  Outsourcing  บริษัทยักษ์ใหญ่ในโลกต่างใช้วิธีดึงตัวคนเก่งมาทำงานให้บริษัท ดังที่ท่านประธานธนินทร์ เจียรวนนท์ แห่งเครือซีพีหรือเจริญโภคภัณฑ์กล่าวถึงนโยบายของซีพีว่า  “สินค้าทั่วโลกเป็นของซีพี  คนเก่งทั่วโลกเป็นคนของซีพี” 
         เมื่อผมถามว่าหมายถึงอะไร  ท่านประธานอธิบายให้ผมฟังว่า  ซีพีค้าขายผลิตภัณฑ์ด้านการเกษตร  เราไปสำรวจดูว่าผลิตภัณฑ์ตัวไหนที่ต่างประเทศเขาผลิตได้ดีกว่าเรา  เราซื้อมาเป็นของเรา แล้วนำไปขายยังมุมอื่นของโลกที่ได้ราคาดีกว่า  ถ้าคนอื่นผลิตได้ดีกว่าเรา  เราไม่ต้องไปแข่งกับเขาหรอก ซีพีปฏิบัติต่อคนเก่งเช่นเดียวกัน คือพยายามผูกมิตรและเชิญมาช่วยงานของซีพี แม้ในเบื้องต้น เขาไม่ใช่คนของซีพี แต่เมื่อเชิญชวนมาร่วมงานบ่อยเข้า เขาก็เป็นคนของซีพี
        ปีนี้มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยยังคงรับอาสารัฐบาลและมหาเถรสมาคมจัดวิสาขบูชาโลกเป็นปีที่ ๕   มีคนต่างประเทศมาร่วมงาน ๑,๓๐๐  คน จาก ๗๐ กว่าประเทศทั่วโลก เราทำงานใหญ่อย่างนี้ได้เพราะความช่วยเหลือของคนเก่งทั่วโลก เรายึดนโยบายเดียวกับซีพี นั่นคือ คนเก่งทั่วโลกเป็นของมหาจุฬาฯ  เราทำงานใหญ่ระดับโลกอื่นๆ เช่น ตั้งสมาคมหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนานานาชาติ (IABU) ได้สำเร็จก็เพราะนโยบายประสานสิบทิศนั่นเอง
        นโยบายข้อที่สาม  ผูกมิตรทั่วหล้า หมายความว่า นักเผยแผ่ศาสนาต้องผูกมิตรกับคนทั่วโลก เพราะเรามุ่งทำประโยชน์ให้ชาวโลกดังพระพุทธดำรัสที่ว่า “เพื่ออนุเคราะห์แก่ชาวโลก” เราต้องยึดตามโอวาทของพระพุทธองค์ที่ว่า “อนูปวาโท ไม่ว่าร้ายใคร อนูปฆาโต ไม่ทำร้ายใคร”
        การบำเพ็ญประโยชน์ของพระพุทธเจ้าถูกแบ่งตามกลุ่มผู้ที่ได้รับประโยชน์ออกเป็น ๓ ประเภท ดังนี้
๑.    โลกัตถจริยา การบำเพ็ญประโยชน์แก่ชาวโลกทั้งหมดโดยไม่เลือกเชื้อชาติศาสนา
๒.    พุทธัตถจริยา การบำเพ็ญประโยชน์แก่พุทธบริษัท ๔
๓.    ญาตัตถจริยา การบำเพ็ญประโยชน์แก่พระประยูรญาติตามฐานะอันควร
        ดังนั้น เราต้องพยายามทำประโยชน์แก่กลุ่มคนให้ครบทั้ง ๓ ประเภท ที่สำคัญคือ นักเผยแผ่พระศาสนามุ่งออกไปสร้างมิตร ไม่ใช่ไปสร้างศัตรู โดยยึดคติที่ว่า “มีศัตรูหนึ่งคนนับว่ามากเกินไป มีมิตร ๕๐๐ คนก็นับว่าน้อยเกินไป” ยิ่งเราเป็นพระธรรมทูตไปทำงานในต่างแดน เรายิ่งต้องหาพันธมิตรไว้ให้มาก พยายามล้อมรั้ววัดด้วยไมตรี คือผูกมิตรกับคนรอบวัดแทนการสร้างกำแพงวัดสูงท่วมหัว
        คัมภีร์โลกนีติ-สุตวัฑฒนนีติสอนว่า “เศษหนี้ ๑ เศษไฟ ๑ เศษศัตรู ๑ ย่อมจะเพิ่มพูนขึ้นเรื่อยๆ  ดังนั้น จึงไม่ควรให้หลงเหลืออยู่”  ด้วยเหตุนี้ เราต้องทำลายศัตรูให้สิ้นซาก อับราฮัม ลินคอล์นมีวิธีทำลายศัตรูที่น่าสนใจดังนี้
        ในช่วงที่สหรัฐอเมริกาเกิดสงครามกลางเมืองระหว่างฝ่ายเหนือกับฝ่ายใต้ ลินคอล์นผู้เป็นประธานาธิบดีของฝ่ายเหนือได้กล่าวปราศรัยตอนหนึ่งว่าพวกฝ่ายใต้เป็นคนดีที่หลงผิด พวกเขาไม่ใช่ศัตรูที่ฝ่ายเหนือจะต้องทำลายให้สิ้นซาก 
        คุณยายคนหนึ่งมีเลือดรักชาติรุนแรงรูสึกไม่พอใจที่ลินคอล์นกล่าวเช่นนั้นได้ลุกขึ้นประท้วงว่าท่านประธานาธิบดีไม่ควรยกย่องศัตรู แต่ควรคิดหาวิธีทำลายศัตรูมากกว่า
        ลินคอล์นกล่าวตอบว่า “คุณนายครับ ที่ผมยกย่องศัตรูก็เพื่อทำศัตรูให้เป็นมิตร การทำศัตรูให้เป็นมิตรมิใช่เป็นวิธีทำลายศัตรูที่ดีที่สุดละหรือ”
        เมื่อพระธรรมทูตไปทำงานต่างประเทศก็จะพบว่า บางทีชาวพุทธเป็นเสียงข้างน้อยในดินแดนเหล่านั้น เราต้องคบหากับผู้นำศาสนาอื่นซึ่งเป็นศาสนาที่คนส่วนใหญ่นับถือในประเทศที่เราเข้าไปเผยแผ่พระพุทธศาสนา การผูกมิตรกับผู้นำศาสนาต่างๆจึงเป็นเรื่องสำคัญ เมื่อมีโอกาสก็ควรไปเข้าร่วมประชุมศาสนสัมพันธ์บ้างซึ่งเป็นการดำเนินตามนโยบายผูกมิตรทั่วหล้า
        หลวงพ่อพุทธทาสทำงานอยู่ที่สวนโมกข์ในภาคใต้ของไทยซึ่งมีคนไทยจำนวนไม่น้อยนับถือศาสนาอิสลาม หลวงพ่อพุทธทาสก็ใช้นโยบายผูกมิตรทั่วหล้า ดังจะเห็นได้จากปณิธานแห่งชีวิต ๓ ข้อที่ท่านประกาศไว้ดังนี้
        ๑.     ให้พุทธศาสนิกชน หรือ ศาสนิกแห่งศาสนาใดก็ตามเข้าถึงความหมายอันลึกซึ้งที่สุดแห่งศาสนาของตน
        ๒.     ทำความเข้าใจอันดีระหว่างศาสนา
        ๓.     ดึงเพื่อนมนุษย์ให้ออกมาเสียจากวัตถุนิยม
        เพราะหลวงพ่อพุทธทาสได้ทำงานตามปณิธาน ๓ ข้อนี้มาตลอดชีวิตนั่นเอง ท่านจึงได้รับยกย่องจากองค์การยูเนสโกให้เป็นบุคคลสำคัญของโลกเมื่อปี ๒๕๔๙
        การผูกมิตรกับคนทั่วโลกไม่ว่าจะมีเชื้อชาติหรือศาสนาใดก็ชื่อว่าเป็นไปตามแนวโลกัตถจริยาของพระพุทธเจ้า ดังมีเรื่องบันทึกไว้ในสีหสูตรว่า ครั้งหนึ่งสีหเสนาบดีผู้เป็นสาวกของนิครนถ์ซึ่งก็คือศาสดาของศาสนาเชนในปัจจุบันได้ทูลถามปัญหากับพระพุทธเจ้า เมื่อได้รับคำตอบจนหายสงสัยแล้วเขาได้แสดงตนเป็นพุทธมามกะ จากนั้น เขาทูลถามพระพุทธเจ้าว่าเขาจะปฏิบัติอย่างไรต่อนักบวชนิครนถ์ซึ่งมารับบิณฑบาตที่บ้านของเขาทุกวัน พระพุทธเจ้าไม่ทรงบอกสีหเสนาบดีให้หยุดใส่บาตรพวกนิครนถ์ แต่กลับทรงอนุญาตให้เขาใส่บาตรอย่างนั้นต่อไปด้วยพระดำรัสว่า “สีหะ ตระกูลของท่านเป็นเสมือนบ่อน้ำของพวกนิครนถ์มานานแล้ว ท่านควรสำคัญบิณฑบาตที่ท่านจะพึงให้แก่พวกนิครนถ์เหล่านั้นผู้เข้าไปหาแล้ว”
        แม้จะนับถือพระพุทธศาสนาแล้ว สีหเสนาบดียังคงใส่บาตรพวกนิครนถ์ต่อไปโดยไม่ถือว่าเป็นการแสวงบุญนอกพระศาสนา เขาทำทานแก่คนนอกศาสนาเพื่อเป็นการสงเคราะห์และผูกมิตรทั่วหล้า ดังที่พระพุทธเจ้าตรัสว่า “ททมาโน ปิโย โหติ ผู้ให้ย่อมเป็นที่รัก” 
        การที่พระธรรมทูตผูกมิตรกับคนทั้งปวงเท่ากับสร้างเครือข่ายในการทำงานร่วมกัน เมื่อเกิดปัญหาในการทำงานขึ้นมาก็สามารถหาทางแก้ปัญหาได้โดยอาศัยความช่วยเหลือจากเครือข่ายที่สร้างไว้นั้น ดังกรณีของท่านเจ้าคุณพระราชวิริยาภรณ์(สวัสดิ์) อดีตเจ้าอาวาสวัดไพชยนต์พลเสพย์ที่พระประแดง 
        เมื่อประมาณ ๕๐ ปีมาแล้วยังไม่มีถนนจากราษฎร์บูรณะไปอำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ ทางราชการประสงค์จะตัดถนนสายนี้แต่ก็ติดขัดด้วยต้องผ่านที่วัดและที่ประชาชนจำนวนมาก คณะสังฆมนตรีได้ขอให้พระราชวิริยาภรณ์ เจ้าอาวาสวัดไพชยนต์พลเสพย์สมัยนั้นช่วยดำเนินการให้มีถนน ปรากฏว่าพระราชวิริยาภรณ์สามารถประสานให้ชาวบ้านบริจาคที่ดินสร้างถนนจนสำเร็จ แม้แต่เจ้าของที่ดินที่เป็นชาวมุสลิมก็ให้ความร่วมมือแก่ท่านด้วยดี วัดไพชยนต์พลเสพย์เองก็เฉือนที่ธรณีสงฆ์ร่วมบริจาคสร้างถนนไปด้วย ผลออกมาว่า พระราชวิริยาภรณ์ช่วยทางราชการให้สร้างถนนเสร็จโดยไม่ต้องจ่ายค่าเวนคืนที่ดิน ทางราชการจึงตั้งชื่อถนนเส้นนั้นว่าถนนพระราชวิริยาภรณ์
        นโยบายข้อที่สี่  บริหารปัญญา  หมายถึงว่า พระธรรมทูตต้องเป็นผู้นำทางสติปัญญาของสังคม การจะเป็นพระธรรมทูตต้องมีอัตตหิตสมบัติคือมีความพร้อมส่วนตัวในเรื่องสติปัญญา อย่างน้อยต้องมีความสามารถในการบริหารจัดการดังกล่าวมาแล้ว เมื่อตนเองมีความพร้อมในระดับหนึ่งจึงจะสามารถทำปรหิตปฏิบัติ คือการบำเพ็ญประโยชน์เพื่อผู้อื่นต่อไป
        เราต้องไม่ลืมว่าพระสงฆ์ ๖๐ รูปที่พระพุทธเจ้าทรงส่งไปประกาศพระศาสนารุ่นแรกนั้นล้วนมีอัตตหิตสมบัติคือเป็นพระอรหันต์ทุกรูป ดังที่พระพุทธเจ้าตรัสว่า “แม้เธอทั้งหลายก็พ้นแล้วจากบ่วงทั้งปวงทั้งที่เป็นของทิพย์และของมนุษย์" จึงพร้อมที่จะทำปรหิตปฏิบัติเพื่อประกาศพระศาสนา
        ในพระพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน พระโพธิสัตว์ที่ประกาศว่าจะช่วยเหลือสรรพสัตว์ให้พ้นทุกข์ก็ล้วนแต่เคยบำเพ็ญบารมีมาแล้วในระดับหนึ่งจนมีอัตตหิตสมบัติมากพอที่จะช่วยเหลือผู้อื่นต่อไป ดังกรณีของพระกษิติครรภโพธิสัตว์ของฝ่ายมหายานที่ได้บำเพ็ญบารมีมาจนมีอัตตหิตสมบัติเต็มเปี่ยมแล้วสถิตอยู่ในฐานะเป็นเทพบนสรวงสวรรค์โดยไม่ยอมเข้านิพพาน ท่านขอเป็นพระโพธิสัตว์ผู้คอยสอดส่องช่วยเหลือสรรพสัตว์ที่ประสบทุกข์ต่อไปจนกว่าวิญญาณดวงสุดท้ายจะพ้นจากขุมนรก พระกษิติครรภโพธิสัตว์ได้ถือปฏิญญาว่า “ตราบเท่าที่ยังมีวิญญาณเหลืออยู่ในนรก เราจะไม่ยอมเข้านิพพาน”
        การที่พระโพธิสัตว์จะช่วยเหลือสรรพสัตว์ได้ ตนเองก็ต้องมีความพร้อมอยู่ด้วย ความพร้อมนี้คืออัตตหิตสมบัติ พระธรรมทูตก็เช่นเดียวกันคือต้องมีความพร้อมจึงไปประกาศพระศาสนาอย่างได้ผล การเข้ารับการอบรมตามหลักสูตรครั้งนี้จัดเป็นการเตรียมความพร้อมอย่างหนึ่งก่อนที่จะลงสนามจริง มีสุภาษิตว่า “การเริ่มต้นที่ดีเท่ากับสำเร็จไปแล้วครึ่งหนึ่ง” การเริ่มต้นที่ดีเกิดจากการเตรียมตัวให้พร้อมซักซ้อมให้ดี ขอฝากคติธรรมแด่ท่านทั้งหลายว่า “อย่าพูดโดยไม่เตรียมการ อย่าทำงานโดยไม่เตรียมตัว”
        เราเตรียมตัวทำงานด้วยการบริหารปัญญา ๒ วิธี ดังนี้
๑.    เตรียมหาปัญญาใส่ตัวเอาไว้ใช้ในภายหน้า
๒.    เตรียมอาศัยปัญญาของคนอื่นในยามอับจน
         ประการแรก เราต้องศึกษาหาความรู้อย่างเป็นระบบตามภารกิจหลักที่เราถูกคาดหวัง เช่น ถ้าเขาขอให้ท่านไปเป็นพระวิปัสสนาจารย์ ท่านก็ต้องไปเรียนและฝึกกรรมฐานตามสำนักต่างๆมาแล้ว ถ้าเขาขอให้ท่านไปสอนธรรม ท่านก็ต้องผ่านการฝึกสอนธรรมทั้งในภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ
        ประการที่สอง เมื่อถึงเวลาต้องทำงานจริง ความรู้ที่เราหาตรียมไว้มักไม่เพียงพอหรือไม่ตรงกับภารกิจจริง เราอาจเกิดอับจนปัญญาขึ้นมาก็ได้ คือไม่รู้ว่าจะทำอย่างไรหรือตัดสินใจไม่ถูก ในสถานการณ์แบบนี้ เราต้องอาศัยปัญญาของกัลยาณมิตรเป็นที่ปรึกษา วงการทหารเรียกว่าเสนาธิการหรือกุนซือ ในเรื่องสามก๊ก เล่าปี่ยามอับจนหนทางพอได้ขงเบ้งมาเป็นกุนซือสามารถเปลี่ยนความพ่ายแพ้ให้เป็นชัยชนะ 
        ก่อนออกสู่สนามรบ นักรบแห่งกองทัพธรรมต้องแสวงหากุนซือหรือกัลยาณมิตรที่ปรึกษาด้วยการสร้างเครือข่ายปัญญาที่เป็นตัวบุคคลและแหล่งข้อมูลเพื่อเอาไว้ใช้ในยามอับจนปัญญา เครือข่ายปัญญาที่ดีนั้นต้องสามารถหาคำตอบที่ถูกต้องให้กับปัญหาที่เกิดขึ้นได้ทันเวลาที่ต้องการ (Getting the right answer to the right question at the right time)
        มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยได้อาศัยเครือข่ายปัญญาแบบนี้แก้ปัญหามาหลายครั้งแล้ว เช่น เราได้ผู้เชี่ยวชาญมาช่วยแก้ปัญหาในการทำแผนพัฒนามหาวิทยาลัยระยะ ๕ ปีครั้งแรก เราได้นักปราชญ์ราชบัณฑิตมาช่วยแปลพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ เราได้สถาปนิกและวิศวกรมาออกแบบและควบคุมการก่อสร้างสำนักงานใหญ่ของมหาวิทยาลัยที่วังน้อย  เราได้นักปราชญ์และผู้นำชาวพุทธมาช่วยจัดงานวิสาขบูชาโลก ฯลฯ 
        ไม่มีงานยิ่งใหญ่อันใดที่เราจะทำสำเร็จโดยไม่อาศัยปัญญาของคนอื่น เมื่อเผชิญปัญหา เราจึงควรฟังคำแนะนำของที่ปรึกษา เมื่อไม่มีที่ปรึกษาเป็นตัวบุคคล เราอาจแสวงหาคำตอบจากหนังสือหรือตำรับตำราก็ได้ มีตัวอย่างไม่น้อยที่หลายคนประสบปัญหาชีวิตแล้วอ่านหนังสือธรรมสอนใจพาตัวเองผ่านวิกฤตมาได้ และก็มีตัวอย่างที่บางคนหลงคิดว่าตัวเองเก่งเสียเต็มประดา ไม่ยอมฟังคำของกุนซือหรือที่ปรึกษาจึงประสบความหายนะล่มจมในที่สุด
        สมเด็จพระมหาวีรวงศ์(ติสสมหาเถร)นิพนธ์ไว้ว่า
        “โง่ไม่เป็นเป็นใหญ่ยากฝากให้คิด
        ทางชีวิตจะรุ่งโรจน์โสตถิผล
        ต้องรู้โง่รู้ฉลาดปราดเปรื่องตน
        โง่สิบหนดีกว่าเบ่งเก่งเดี๋ยวเดียว” 
        คนคนเดียวไม่อาจจะฉลาดไปทุกเรื่อง เราต้องยอมรับว่าตัวเราอาจจะฉลาดในบางเรื่องแต่ก็โง่ในหลายเรื่อง เรื่องใดที่เรารู้ตัวว่าโง่เราต้องไปศึกษาเรื่องนั้นจากท่านผู้รู้ ดังที่พระพุทธเจ้าตรัสว่า “โย พาโล มญฺญตี พาลฺยํ” เป็นต้นแปลความว่า “คนโง่ที่รู้ตัวว่าโง่ยังเป็นคนฉลาดได้บ้าง ส่วนคนโง่ที่สำคัญตัวว่าฉลาด นับว่าโง่จริงๆ”
        ขงจื๊อกล่าวว่า “อย่าห่วงว่าใครไม่รู้ว่าท่านเก่งหรือมีความสามารถหรือไม่ จงห่วงว่าสักวันหนึ่งเมื่อมีคนยกย่องท่านหรือให้ตำแหน่งท่าน ท่านมีความรู้ความสามารถสมกับที่เขายกย่องท่านหรือให้ตำแหน่งท่านหรือเปล่า”
        ก่อนออกศึก ทหารต้องฝึกซ้อมรบให้พรักพร้อมก่อนฉันใด ก่อนที่นักรบแห่งกองทัพธรรมจะเข้าสู้สนามรบก็ต้องเตรียมตัวให้เพียบพร้อมด้วยความรู้ความสามารถไว้ก่อนฉันนั้น อย่าคิดไปตายเอาดาบหน้าในสนามรบ เพราะคนที่คิดอย่างนั้นมักจะตายจริงๆ
        ดังนั้น นักรบแห่งกองทัพธรรมต้องไม่ประมาทคือเตรียมตัวให้พร้อมด้วยการแสวงหาปัญญาใส่ตนและการสร้างเครือข่ายที่พึ่งทางปัญญาทั้งที่เป็นตัวบุคคลและแหล่งข้อมูลข่าวสารทุกประเภท    
        นโยบายข้อสุดท้าย  สาลิกาป้อนเหยื่อ  หมายถึงลีลาสอนธรรมให้เหมาะกับระดับของผู้ฟังเช่นเดียวกับแม่นกสาลิกาเมื่อป้อนเหยื่อให้ลูกนกจะทำเหยื่อแต่ละคำให้พอดีกับปากของลูกนก ทั้งนี้เพื่อให้สอดคล้องกับพุทธพจน์ที่ว่า “จงแสดงธรรมอันงามในเบื้องต้น งามในท่ามกลาง งามในที่สุด” 
        การสอนสอนธรรมที่ดีต้องมีการเลือกใช้ลีลาให้เหมาะกับระดับสติปัญญาของผู้ฟัง ดังที่พระพุทธเจ้าทรงแบ่งคนฟังธรรมออกเป็น ๔ ประเภทเหมือนดอกบัว ๔ เหล่า แต่ละประเภททรงใช้ลีลาการสอนธรรมไม่เหมือนกัน เช่นทรงยกหัวขึ้นแสดงโดยย่อสำหรับพวกบัวพ้นน้ำ ทรงอธิบายขยายความพอสมควรสำหรับพวกบัวปริ่มน้ำ ทรงแสดงธรรมแบบธรรมาธิษฐานสำหรับพวกบัวพ้นน้ำ ทรงแสดงธรรมแบบบุคลาธิษฐานสำหรับบัวประเภทอื่น
        ครั้งหนึ่ง พระพุทธเจ้าที่หยิบใบประดู่ลายกำมือหนึ่งแล้วตรัสถามภิกษุทั้งหลายว่าใบไม้ในกำมือของเรากับใบไม้ในป่าอันไหนมากกว่ากัน   พระก็ภิกษุทั้งหลายกราบทูลว่าใบไม้กำในมือของพระองค์น้อยกว่า  ใบไม้ในป่ามากกว่า  พระพุทธเจ้าตรัสว่า    ธรรมที่เราตรัสรู้มีมากมายมหาศาลเปรียบเหมือนกับใบไม้ในป่าทั้งป่า  แต่ที่เรานำมาสอนพวกเธอทั้งหลายน้อยนิดประดุจดังใบไม้กำมือเดียวเท่านั้น  เราไม่ได้สอนทั้งหมดที่เรารู้  เราสอนเฉพาะเรื่องที่พวกเธอควรรู้  ที่เป็นไปเพื่อความเบื่อหน่าย  เพื่อคลายกำหนัด  เพื่อดับทุกข์  เพื่อนิพพาน  
        พุทธพจน์นี้แสดงถึงหลักการเลือกสอนธรรมให้เหมาะกับผู้ฟัง เราไม่สอนทุกเรื่องที่เรารู้ แต่สอนเรื่องที่เขาควรรู้หรืออยากรู้ เหมือนแม่นกสาลิกาเลือกเหยื่อให้พอดีกับปากของลูกนก
        นักสอนธรรมบางคนไม่คำนึงถึงระดับสติปัญญาของผู้ฟัง เขาเทศน์อัดธรรมเต็มที่จนผู้ฟังตาลอย พอผู้ฟังตามเขาไม่ทัน เขาก็หาว่าผู้ฟังโง่ ใครที่คิดว่าผู้ฟังโง่ต้องเตือนตัวเองด้วยภาษิตอุทานธรรมที่ว่า
        “ถ้าพูดไปเขาไม่รู้อย่าขู่เขา
        ว่าโง่เง่างมเงอะเซอะนักหนา
        ตัวของเราทำไมไม่โกรธา
        ว่าพูดจาให้เขาไม่เข้าใจ”
        หลักการสอนธรรมให้ผู้ฟังเข้าใจคือการถือผู้ฟังเป็นศูนย์กลางและปรับลีลาการสอนให้สอดคล้องกับระดับสติปัญญาของผู้ฟัง นั่นคือการแสดงธรรมที่งามในเบื้องต้น งามในท่ามกลางและงามในที่สุด มีคำอธิบายว่า คำขึ้นต้นท่านเรียกว่านิทานพจน์ คำลงท้ายเรียกว่านิคมพจน์ ส่วนที่เหลือเรียกว่าท่ามกลาง
        ลีลาการสอนธรรมแบบสาลิกาป้อนเหยื่อสรุปได้ว่า “ขึ้นต้นให้ตื่นเต้น เด่นชัดในตอนกลาง ชี้ทางในตอนจบ”
        การขึ้นต้นจะให้ตื่นเต้นต้องเริ่มเปิดฉากด้วยการสร้างความสงสัยหรือประหลาดใจแก่ผู้ฟัง ดังที่พระพุทธเจ้าทรงทำให้โจรองคุลิมาลสงสัยอยากสนทนาธรรมด้วยเมื่อทรงเริ่มต้นด้วยคำว่า “เราหยุดแล้ว ท่านสิยังไม่หยุด”
        ในกสิภารทวาชสูตร ชาวนาคนหนึ่งเห็นพระพุทธเจ้าออกมาบิณฑบาตใกล้ที่นาของเขา เขาไม่อยากใส่บาตรจึงเตือนพระพุทธเจ้าว่า “คนทำนาจึงมีข้าวกิน พระองค์ก็ควรทำนาบ้าง” พระพุทธเจ้าตรัสตอบว่าพระองค์ก็ทำนาเหมือน ชาวนาคนนั้นรู้สึกประหลาดจึงถามว่าถ้าพระองค์ก็ทำนา อุปกรณ์ในการทำนาอยู่ที่ไหน พระพุทธเจ้าทรงตอบว่า “ศรัทธาของเราเป็นเมล็ดพืช ความเพียรเป็นฝน ปัญญาเป็นแอกและไถ”
        ครั้งหนึ่ง พระครูพิศาลธรรมโกศลหรือหลวงตาแพรเยื่อไม้รับนิมนต์ไปอบรมผู้ต้องขังในเรือนจำ ท่านเริ่มต้นด้วยถ้อยคำสะดุดหูผู้ฟังว่า “วันนี้จะพูดเรื่องติดคุกเป็นมงคล”
        วันหนึ่งมีผู้ชายคนหนึ่งมาหาผมที่วัดแล้วถามคำถามประหลาดว่า “ผมจะฆ่าใครดี เมียผมมีชู้ ลูกผมก็ยังเล็กมาก ถ้าผมฆ่าเมียตาย ผมติดคุก ลูกผมจะอยู่กับใคร ถ้าผมฆ่าตัวตาย เมียผมก็สบายกับผัวใหม่ ถ้าผมฆ่าตัวผม เมียผมและลูกผม ผมก็คิดว่าลูกผมไม่ผิดอะไร ทำไมจะต้องตายด้วย ผมคิดไม่ตกว่าจะฆ่าใครดี”
        ผมตอบเขาทันทีว่า “ฆ่าความโกรธในใจของคุณนั่นแหละดีที่สุด” คำตอบนี้ทำให้เขาตั้งใจฟังผมต่อไป เมื่อสนทนาธรรมจบลง เขาบอกว่าเขาไม่คิดจะฆ่าใครอีกเลย
        การเริ่มต้นให้ตื่นเต้นเป็นการนำเข้าสู่บทเรียนธรรม ต่อจากนี้ไปเรียกว่าตอนกลาง เราต้องใช้ลีลาการสอนที่ช่วยให้ผู้ฟังเข้าใจชัดเจนตามหลักการสอน ๔ ส ดังนี้
๑.    สันทัสสนา แจ่มแจ้ง คืออธิบายขยายความได้ชัดเจน
๒.    สมาทปนา จูงใจ คือทำให้เกิดศรัทธา
๓.    สมุตเตชนา แกล้วกล้า คือ ทำให้เกิดความเชื่อมั่นว่าเราก็ทำได้
๔.    สัมปหังสนา ร่าเริง คือผู้ฟังได้ธรรมรสและรู้สึกเบิกบานสบายใจ
        ที่ว่า “เด่นชัดในตอนกลาง” ก็คือสอนให้ได้ผล ๔ ประการดังกล่าวนี้ รายละเอียดในเรื่องนี้หาอ่านเพิ่มเติมได้จากหนังสือของผมเรื่องตำนานสาลิกาป้อนเหยื่อและหนังสือเรื่องวิชาการเทศนาของสำนักวัดประยุรวงศาวาส
        เมื่อพระธรรมทูตสอนธรรมจบลงทุกครั้งควรประเมินผลการสอนว่าเราทำได้กี่ข้อ 
        ถ้าท่านสอนได้ครบ ๔ ข้อ คือได้ ๔ ส ผมให้คะแนนระดับดีมาก  
        ถ้าท่านสอนได้ ๓ ส ผมให้คะแนนระดับดี 
        ถ้าท่านสอนได้ ๒ ส ผมให้คะแนนระดับพอใช้ 
        ถ้าสอนได้แค่ ๑ ส ผมให้คะแนนระดับต้องปรับปรุง
        ถ้าท่านไม่ได้สัก ส เดียว ผมเสนอว่าท่านไปทำงานอย่างอื่นดีกว่า อย่าสอนธรรมเลย มิฉะนั้นจะเป็นการโปรดสัตว์ได้บาป เพราะผู้ฟังอาจจะเบื่อการฟังธรรมไปอีกนานทีเดียวเพราะท่านเป็นเหตุ  
        ที่ว่า “ชี้ทางในตอนจบ” คือก่อนจบทุกครั้งให้สรุปเป็นข้อคิดหรือหลักปฏิบัติสั้นๆเพื่อให้ผู้ฟังใช้เป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตต่อไป การชี้ทางปฏิบัติเป็นหน้าที่ของนักสอนธรรม ดังคำประพันธ์ที่ว่า “ชี้ทางบรรเทาทุกข์  และชี้สุขเกษมศานต์ ชี้ทางพระนฤพาน อันพ้นโศกวิโยคภัย”
        หลวงพ่อพระพุทธวรญาณ (มงคล) อดีตเจ้าอาวาสวัดประยุรวงศาวาสมักเตือนผู้ฟังธรรมทุกครั้งว่า “ตั้งใจฟัง ตั้งใจจำ นำเอาไปปฏิบัติ” โดยนัยนี้ ผู้สอนธรรมต้องสรุปเป็นคติธรรมประจำใจให้ผู้ฟังจดจำและนำเอาไปปฏิบัติ เช่นเดียวกับนักเล่านิทานทั้งหลายมักลงท้ายด้วยคำว่า “นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า”
        ต่อไปนี้ ผมขอถือโอกาสสรุปส่งท้ายให้ท่านทั้งหลายจดจำและนำเอาไปปฏิบัติในชีวิตจริง
บทสรุป
        รวมความว่า พระธรรมทูตและพระนักเผยแผ่พระศาสนาทั้งในประเทศและต่างประเทศต้องดำเนินตามนโยบายการเผยแผ่พระศาสนาหรือธรรมประกาศโนบายที่พระพุทธองค์ทรงประทานแก่พระอรหันต์รุ่นแรก ๖๐ รูป ซึ่งผมขยายเป็นนโยบาย ๕ ข้อ ดังต่อไปนี้
๑.    ตกปลานอกบ้าน หมายถึงการออกไปสอนธรรมนอกวัดเพื่อดึงคนเข้าหาพระศาสนา สมัยนี้เราสามารถอาศัยสื่อต่างๆส่งธรรมออกไปถึงชาวบ้านโดยที่ตัวเรายังอยู่ภายในวัด
๒.    ประสานสิบทิศ หมายถึงการรวบรวมคนดีมีฝีมือนอกวัดมาช่วยงานเผยแผ่พระศาสนาที่จัดขึ้นทั้งในวัดและนอกวัด
๓.    ผูกมิตรทั่วหล้า หมายถึงการยื่นไมตรีจิตมิตรภาพให้กับคนทุกคน แม้กระทั่งเพื่อนร่วมโลกที่นับถือศาสนาอื่นเพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ
๔.    บริหารปัญญา หมายถึงการศึกษาหาความรู้เพื่อเตรียมตัวให้พร้อมในการเผยแผ่พระศาสนาและการสร้างเครือข่ายแห่งปัญญาเพื่อใช้เป็นที่ปรึกษาและแหล่งอ้างอิง
๕.    สาลิกาป้อนเหยื่อ หมายถึงการลงมือเผยแผ่พระพุทธศาสนาด้วยลีลาการสอนธรรมที่เหมาะกับกลุ่มเป้าหมาย นั่นคือขึ้นต้นให้ตื่นเต้น เด่นชัดในตอนกลาง ชี้ทางในตอนจบ
        ผมได้ทำหน้าที่ผู้บอกทางให้กับท่านทั้งหลายแล้ว ต่อจากนี้ไปเป็นหน้าที่ของท่านทั้งหลายที่จะนำเอาธรรมประกาศโนบายทั้ง ๕ ข้อไปถือปฏิบัติ ซึ่งสอดคล้องกับการที่พระพุทธเจ้าตรัสว่า “ตุมเหหิ กิจฺจํ อาตปฺปํ อกฺขาตาโร ตถาคตา” แปลความว่า “ท่านทั้งหลายต้องทำความเพียรเอง พระตถาคตเจ้าเป็นผู้ชี้ทาง”
        เมื่อปฏิบัติตามนโยบายนี้ บางท่านทำได้มากข้อ บางท่านทำได้น้อยข้อ บางท่านทำไม่ได้สักข้อ เราจึงได้พระธรรมทูต ๓ แบบ คือ แบบแครอท แบบไข่และแบบกาแฟ ผมให้ท่านเลือกว่าท่านจะเป็นพระธรรมทูตแบบไหน
        เราหาภาชนะสำหรับต้มน้ำมา ๓ ใบ ใส่น้ำค่อนภาชนะ จากนั้นยกภาชนะทั้งสามวางไว้บนเตาแล้วทิ้งไว้ ๑๕ นาทีจนน้ำเดือดได้ที่แล้วหยิบแครอทใส่ลงในภาชนะที่ ๑ ใส่ไข่ลงในภาชนะที่ ๒ และใส่เมล็ดกาแฟลงในภาชนะที่ ๓ ต้มในน้ำเดือดสักพักหนึ่งแล้วตักแครอทและไข่ออกมาวางไว้ในชาม รินน้ำกาแฟสีดำใส่แก้ว เมื่อตรวจดูของทั้งสามอย่าง ผลที่ออกมาแตกต่างกันดังนี้
๑.    ก่อนต้ม แครอทแข็ง เมื่อต้มแล้ว แครอทอ่อนนิ่ม
๒.    ก่อนต้ม ไข่เปราะบาง เมื่อต้มแล้ว ไข่แข็ง
๓.    ก่อนต้ม เมล็ดกาแฟแข็ง  เมื่อต้มแล้วละลายกลายเป็นน้ำกาแฟหอมกรุ่น
        ชีวิตของคนเราเหมือนแครอท ไข่หรือกาแฟอย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งขึ้นอยู่กับว่าธาตุแท้ของเราเป็นแบบไหน ภาชนะน้ำเดือดเป็นเหมือนเวทีเผยแผ่ธรรมของเรา พอได้ขึ้นเวทีแล้ว ผลออกมาต่างกันดังนี้
๑.    บางคนเป็นแบบแครอท คือก่อนขึ้นเวทีทำงานจริงดูเป็นคนมาดเข้ม ท่าทางสู้งานดี แต่พอทำงานจริงเจอปัญหาหนักเข้า บ่นปวดหัว ร้องไห้กระจองอแง อยากลาออกทุกวัน แบบนี้เป็นโลกาธิปไตยคือยอมให้คนอื่นมาบงการชีวิต
๒.    บางคนเป็นแบบไข่ คือก่อนขึ้นเวทีทำงานจริง ดูท่าทางนุ่มนิ่ม ยิ้มแย้มแจ่มใส เป็นมิตรกับทุกคน หลังจากได้ทำงานไปสักพักหนึ่งเจอปัญหาหนักเข้า มีท่าทางเคร่งเครียด กลายเป็นคนปากจัด โจมตีเจ้านายทุกวัน แบบนี้เป็นอัตตาธิปไตย เอาแต่ใจตัวเอง
๓.    บางคนเป็นแบบกาแฟที่ปรับสภาพของน้ำให้มีสีและกลิ่นตามกาแฟ แต่เมล็ดกาแฟก็ละลายในน้ำร้อน คนแบบนี้เรียนรู้จากความผิดพลาด สามารถเปลี่ยนวิกฤติให้เป็นโอกาส ฉลาดในการปรับปรุงตนเองและเปลี่ยนแปลงงานให้พัฒนาไปด้วยกัน แบบนี้เป็นธรรมาธิปไตย คือพบกันครึ่งทางเพื่อไปสู่เป้าหมายร่วมกัน
        ถามว่าท่านอยากเป็นพระธรรมทูตแบบไหน คือแบบแครอท แบบไข่หรือแบบกาแฟ 
        ผมเสนอว่าแบบกาแฟจะดีที่สุด
        ขอทุกท่านจงเป็นพระธรรมทูตแบบกาแฟที่สามารถปรับตัวปรับงานให้ประสบความสำเร็จได้ตลอดกาลนาน เทอญ 

        

ดาวน์โหลดเอกสารเพิ่มเติม1 : Download? ( 20 kb )

ดาวน์โหลดเอกสารเพิ่มเติม2 : Download? ( 125.5 kb )

ดาวน์โหลดเอกสารเพิ่มเติม3 : Download? ( 20 kb )

ดาวน์โหลดเอกสารเพิ่มเติม4 : Download? ( 20 kb )

ดาวน์โหลดเอกสารเพิ่มเติม5 : Download? ( 20 kb )

เริ่มนับตั้งแต่วันที่ 18 กันยายน 2556